“Hei-je d’r ôk van geheurd”, vraagt Jan Derk, als we ons behaaglijk geïnstalleerd hebben aan weerszijden van het vuur, dat op deze maartse avond nog weldadig aandoet. “Hei-je d’r ôk van geheurd? Die jong van Gaart Plag geet ôk trouwe….!” “Zo….., dat is dan niet voor de tijd: hij zal zo zoetjes aan wel naar de vijftig lopen”, zeg ik. “O, hij is d’r al óver”, valt Jan Derk in. “En ‘t zou wel eerder zoveer gekomme zin, mer z’n voader hêt ‘t altoos tegengehouwe. Joa, dat was me ‘n mooi stel, die ouwe Gaart en z’n zoon. Die jong heette ôk Gaart, net as z’n voader.”
Hei-je d’r ok van geheurd
Zo’n snotneus
Ze hebbe zeker ‘n joar of dartig soame gewoond, noadat de ouwe vrouw gestorreve was. Dat gong heel goed, behalve ‘s zoaterdagavonds. Dan liep ‘t meestal op vechte uut mit die twee. Dat kwam zó: As ‘t een uur of acht was, trok d’n ouwe z’n goeie klere an en dan kuierde die noar “de Roskam” um ‘n poar börreltjes te drinke, Mer de jonge Gaart lustte ze ôk en in ploats dat ie noe noar een aandere harbarg ging, gong die ôk noar “de Roskam”, en dan haje ‘t lieve leventje al gauw an de gang.
Eerst deeje ze krek of ze heel gien arg in mekoar hadde, mer as ze d’r dan allebei ‘n stuk of wat op hadde, begon de ouwe warm te lope en die jong van ‘em te treitere. Hij kôs ‘t nie hebbe, dat ie as voader mit un eige jong van ‘em in dezelfde gelagkoamer zat.
“Hm”, zei die dan, “wat môt jij hier? ‘k Hep je toch nie geroepe? Zo’n snotneus as jij heurt thuus en nie in de kroeg.”Nou was die snotaap al een heel eindje over de dartig en doarum nam die nie alles wat z’n voader ‘em veur de voete gooide. ‘t ene woord hoalde ‘t aandere uut en ‘t gebeurde um de hoaverklap dat die twee mekoar in de hoare stove.
Un barst in de klomp
‘k Weet nog heel goed, dat ‘k de ouwe Gaart es op un moandagmarrege tegekwam. We proate effe en toe zag ik dat ie un grote, blauwe bult boven ‘t ene oog had… ‘k Zeg tege ‘em: “Wat hei jij doar veur un knoebel op je kop zitte, Gaart? Hen de mugge je zo gestoke?” “Neij”, grinnikte Gaart, “‘k heb meningsverschil gehad mit die jong van me. Da’s net zo’n stiefkop as z’n voader en as die ‘t mit woorde nie of kan, sleet die d’r op!” “Zo, zo…” zeg ik, “dan hêt-ie je goed geroakt!”
“Dat hêt-ie, mer ik hep ‘em toch an z’n verstaand gebrocht, dat-ie ‘t vijfde gebod overtreje had, ik moakte me ôk giftig, trok de klomp van d’n voet en doar hêk ‘em toe un poar fikse opdoffers mee op z’n test gegeve. D’r zat un barst in!”
“In de kop?” zeg ik. “Neij, in de klomp! Die jong van me hêt un kop zo hard as iezer”. Tja, dat vertelde de ouwe Gaart Plag nou krek of ‘t de gewoonste zoak van de wereld was. ‘t Was un wondere, mer ik heb um die harde kop van z’n zoon loater nog es motte lache.
As un baksteen noar beneje
De jonge Gaart was un joar of vijftien geleje upperman bij ‘t bouwe van un nije school onder Barreveld. Toe ‘t tege twoalf uur liep en ‘t meeste warkvolk al van d’n steiger of was, liep Gaart nog gauw effe d’n hoge leer op mit un bak specie, um die bove bie d’n schoorsteen in de kuup te gooie. Dat was un knap eind van d’n grond, zeker un meter of twoalf. Hoe ‘t zo kwam, hebbe ze nooit gewete, mer inees kwam Gaart as un baksteen noar beneje valle. Hij had bepoald misgestapt op de steiger, mer hoe dan ôk, hij viel! Mit de kop recht noar beneje, dwars deur de balkloag heen, woar die mit z’n ene been nog op kwakte en toe… lei die doar inees mit un smak beneje op d’n grond. Alleen un poar metseloars hadde gezien wat ‘r gebeurde en die schrokke d’r eige netuurlûk gruun en geel. Ze holden de school in en doar lei Gaart stil op z’n rug, mit de arreme en de bene wied uut mekoar. Hij was helemoal wit in z’n gezicht en een van de metseloars zeit: “Hij is netuurlûk hardstikke dood gevalle. Van zo’n hoogte mit de kop op de grond!” Mer de aander zeit: “Neij, hij leeft nog ietsjes!” En dat môst wel, went toe ze doar bie ‘em stinge, begon die van die gekke beweginge te moake mit ‘t heufd en hij slikte net of die misseluk was…. Nou en toe bin die twee metseloars zo hard ze konde noar ‘t daarp gehold um de dokter te hoale. Ze liepe allebei noar un aander, went beter un dokter teveul dan een teweinig in zo’n geval. Meschien konden die Gaart nog redde al zag ‘t er niet noar uut!
Noar ‘t daarp gehold um de dokter te hoale
Ze woare zowat tegeliek weerum, de dokters zouwe zo doadelûk mit de auto komme. Heel veurzichtig en mit ‘t hart in de keel liepe ze de school in. Zou die al dood wezen? Zouwen ze nie effe wachte, tot de dokter d’r ôk was? Mer ze môste toch us effe um ‘t hoekje kieke en toe ze dat deeje, bleve ze mit d’n mond woagewied los stoan goape. Doar, krêk op de ploats, woar die neergekwakt was… sting Gaart. Ze keken ‘em an of die un spoek was en hij was nog wel un bietje wit um d’n neus, mer veerder was ‘t ie ‘t toch in hoogst eige persoon. “We dochte…”, stotterde de twee metseloars, “daj-je umtrent hardstikke dood gevalle was…..!” “Dat begriep ik”, grinnikte Gaart, “mer hij leeft nog!” “We bin zo hard as we konne noar d’n dokter gehold, went we zoage daj-je nog ietsjes mit ‘t heufd bewoog…..”
Illustratie 4 – Noar ’t daarp gehold um de dokter te hoale
“Dat kompt uut”, zei Gaart, “ik had ‘t geluk op m’n kop terecht te komme en die is hard genôg! Mer… ik had ‘t toch un poosje meroakel benauwd. Ik docht da’k zou stikke en dat kwam alleen… deurdat ik een pruum tabak in d’n mond had en die schoot me bie ‘t valle in d’n keel… Nou, doar was ik effe hardstikke misselûk van, mer nou die d’r uut is bin ik weer helemoal in orde. Eet ze lekker, manne, ik goaj gauw noar huus…..”
En zo had de dokter, die un menuut loater op ‘t waark kwam, niks te doen: de pesjent was al weer opgeknapt en zat thuus meschien al an de brune bone mit spek. Van twoalf meter hoogte noar beneje gekwakt op ‘t heufd terecht gekomme en nog niks mankere..! Ja, die jong Gaart had un kop as iezer, da’s vast en zeker…..!”
Jan Derk zwijgt en wij glimlachen stil voor ons heen. Boven in de schoorsteen stommelt de wind, nu en dan rammelt een vensterluik op de hengsels, maar hier binnen is een sfeer van initmiteit en huiselijkheid; de onvergangkelijke poëzie van de Veluwse haard…..
Tekst: Jac. Gazenbeek | jaartal onbekend
illustraties: Rijk Verhoeven
