Roel Leenknecht
Terugblik …
In een aantal afleveringen willen wij oude kranten- en tijdschriftartikelen publiceren, waarin Jac. Gazenbeek centraal staat.
Deze aflevering gaat in het kort over zijn laatste boek: “Wilt en bijster landt”.
Het artikel is geschreven door Roel Leenknecht en heeft in het Veluws Dagblad van 14 juni 1975 gestaan.
.
Eeuwige wisseling
Achteraf lijkt het of alles gaan moest zoals Jac. Gazenbeek in het slotwoord van zijn laatste Veluweverhaal tegen een scherp luisterende torenvalk zegt: “Dit boek is onvolledig, er zijn grenzen: het geduld van de lezer en de planning van de uitgever en de Veluwe zelf excuseert ons. Haar rijkdom is niet compleet vast te leggen in beelden en letters. Er is een eeuwige wisseling.”
“Veel had nog gezegd kunnen worden over de boer, die de oudste rechten op de Veluwe kan doen gelden, over zijn bedachtzaamheid, zijn vroomheid en zijn humor. Meer aandacht verdienden de oude wegen, het unieke tegelmuseum in Otterlo, het ontroerend mooie oude kerkje van Kootwijk (het schilderstukje van Lou Gazenbeek kreeg een vaste plaats in de woonkamer), de molens en de Saksische boerderijen. Daarom is dit boek niet meer dan een aanzet, die hopelijk stimuleert om de Veluwe zelf te verkennen. Dat kan leiden tot beter kennen en liefhebben”.
In januari stierf Jac. Gazenbeek op 80-jarige leeftijd, de drukproeven heeft hij gehad, maar de revisie die hij ook altijd met zijn vrouw doornam, mocht hij niet meer zien. Lou Gazenbeek, die wij in het oude home Boeckenrode aan de Boslaan spraken, botst nog elke dag tegen de veranderde situatie. Zij was Gazenbeeks rechterhand, met zijn gedachten, zijn boeken, zijn fotografie, zij deelde het zwerversleven over de geliefde Veluwe en was hem de laatste jaren vooral tot steun, toen Gazenbeeks lichamelijke conditie te wensen overliet. Maar in haar ironie en zelfkennis ontvlucht deze vlotte vertelster de werkelijkheid niet. Als de deur dicht gaat na het bezoek van de (gelukkig vele) vrienden is er onverbiddelijk het alleen achterblijven. Daarmee moet zij verder leren leven.
Lou Gazenbeek voor het, inmiddels afgebroken, huis Boeckenrode – Foto: ©Brand Overeem
Jan den Besten, die zich de vriend van de schrijver kon noemen, typeert treffend: Zij heeft altijd geleefd naast en met een man die een persoonlijkheid was. Voor haar is het nu moeilijk.
Op de omslag staat een treffende typering van Jac. Gazenbeek, de man die in het jaar van zijn dood dit boek over zijn geliefde Veluwe schreef. “Midden in het werk wat hij hartstochtelijk liefhad – het schrijven over de natuur – is Jac. Gazenbeek aan een hartaanval bezweken. Hij heeft zijn leven lang geschreven, bezield en met een grote energie. Hij putte zijn inspiratie uit de liefde voor dit mooie land, vooral de Veluwe en haar bewoners. Het is ook de Veluwe waaraan hij zijn meeste boeken heeft gewijd. Ze liggen in alle boekwinkels en in alle bibliotheken, want Gazenbeek was voor duizenden een geliefd schrijver. Hoe graag had hij ook zijn nieuwe boek voltooid gezien. Temeer daar hij in fotograaf Jan den Besten een natuurvriend naar zijn hart had gevonden. Het heeft niet zo mogen zijn. Hij stierf, nadat hij slechts de drukproeven van deze uitgave had gecorrigeerd.
Jac. Gazenbeek heeft een rijk leven gehad. Hij heeft tevens het leven van anderen rijker gemaakt. Moge ook dit boek een goede herinnering blijven aan mooie en nuttige arbeid.
Minder in mineur
Om te beginnen met die drie woorden leidt Gazenbeek zijn laatste boek in. Een ontboezeming die we hier op de letter volgen, omdat je er Gazenbeeks stijl uit proeven kunt, de gids die je vertrouwelijk en sympathiek over alles vertelt, met hier en daar een vermaning of een klopje op de schouder, kortom de mens die de mensen een beetje kent, wil kennen.
De Veluwe, zo schrijft hij, is in de laatste jaren ordentelijk over de tong gegaan. Ook in dit geschrift gebeurt dat, al is het uitgangspunt wellicht anders: minder in mineur.
Kan men, zo horen we al vragen, in ‘t boeiende landschap, geografisch begrensd door Veluwe, Randmeer en Rijn, Gelderse IJssel en Utrechts territoir, niet alleen over platgereden paden gaan? Dat hoeft naar onze mening beslist niet! De Veluwe is zo rijk en heeft zoveel gezichten, dat op het buitenspoor altijd wel wat te ontdekken valt. Is het niet iets volkomen nieuws, dan ontmoet je dingen van vroeger weer onder een totaal andere belichting. Bovendien zorgt de eeuwige wisseling der seizoenen voor telkens andere facetten en verrassende decors.
Zo blijft voor wie oren heeft om te horen en ogen om te zien, de natuur een onuitputtelijke bron van blijde belevenissen en ontmoetingen. Vandaar dat ik graag de opdracht aanvaardde tot het samenstellen van dit boek, vooral ook omdat de natuur- en wildfotograaf Jan den Besten uit Apeldoorn bereid was voor deze uitgave een selectie uit zijn foto’s van intiem Veluws dierenleven beschikbaar te stellen.
Dat u lezer, genoegen beleeft aan het resultaat van deze verkenningen met camera en pen en op die manier nader zult komen tot ons dierbare Veluweland, is de wens van de schrijver.
Tenslotte
De Veluwe heeft heel wat vergelijkingen moeten incasseren. Met een zandtaart, omgeven door een groen geglaceerde rand, met een vaal kleed en een groene zoom, met een wilt en bijster landt, waar veel misdrijven plaats vonden, aldus hertog Arnoud van Gelre in 1432, pakweg vijf-en-een-halve eeuw geleden. Er zijn meer kwalificaties. De begin van de zeventiende eeuw op de Noord-Veluwe geboren historicus Arent van Slichtenhorst zegt in zijn Gelderse geschiedenissen, dat “het lantschap hoogh en bultigh is, schraal bekleed met ettelijke aangename en dicht bewassene bossen, die als dicke hayrvlechten zijn om het hele lichaam van de Velouwe te bedecken en versieren.”
De kwalificatie groene hart van Nederland is geografisch vastgelegd, sinds op de top van de Lindeboomsberg bij Lunteren in tegenwoordigheid van een legertje genodigden, kijkers en profiteurs, een enorme zwerfsteen kreeg te horen, dat hij op het door deskundigen vastgestelde middelpunt van het koninkrijk Nederland ligt.
Voor mij persoonlijk, aldus Gazenbeek, heeft de klank Veluwe iets fluweelachtigs. De zachtheid vinden we in het aan de horizon vervloeiende blauw boven de wijde heidevelden en het verre bastion van bossen. Het fluwelige zien we in de ondergesneeuwde zandverstuiving bij een laagstaande zon. Het is ook in de zilveren rimpeling, die het licht tovert in de spiegel van een afgelegen ven of heldere bosbeek. Dat fluweel is er ook in de koude januarinacht als tegen het grondeloze zwartblauw van de hemel het goud en zilver van myriaden sterren fonkelt.
Er zijn genoeg stemmen die het minder lyrisch doen. De infanterist die een paar weken moet trainen in de legerkamp-schietplaats bij Harskamp, gromt: “Ze kunnen ‘t van mij cadeau krijgen. De Veluwe, is me dat een land, niks te beleven….. Of….O-O-O, woont u op de Veluwe, krijgen we van vreemden meermalen te horen en de toon waarop dat wordt gezegd, bepaalt meteen de aard van de muziek, en ook de intonatie doet slopend aan…… etc.
Jan den Besten
Wij spraken dezelfde taal
De Apeldoornse natuur- en wildfotograaf Jan den Besten (1928-2012) over Gazenbeek: “Ik heb Jac. Gazenbeek eigenlijk pas in het laatst van zijn leven ontmoet. Toch heb ik het gevoel dat een hele grote vriend van mij is heengegaan. Ik had hem erg graag eerder gekend.
Wij spraken dezelfde taal en wij waren samen nog veel van plan. De foto’s in zijn laatste boek zijn grotendeels door mij gemaakt. Het meest betekent voor mij de plaat op de omslag: het velduiltje in de ondergaande zon. Dat is geen dubbelfoto, maar een eerlijke opname ergens aan de rand van de Veluwe, een zeldzaam moment, waarop ik mij maanden heb geconcentreerd. Daar ben je dan heel gelukkig mee, zo in de lijn van Gazenbeek, die immers in de loop van vele, vele jaren sublieme foto’s maakte, dankzij geduld en kennis en waarmee hij zijn boeken zo mooi illustreerde.”
Roel Leenknecht | juni 1975
……………
……………
Het boek “Veluwe, wild en bijster landt” is alleen nog antiquarisch verkrijgbaar.
