In het verhaal “Die vrijer daar is je slaapje” dat we een tijdje geleden plaatsten vertelt Jac.Gazenbeek onder andere over Arend Boer en Jan Holties “het jagertje op de krooi” met zijn kruier Meeuws Middelveld.
Natuurlijk waren wij nieuwsgierig geworden. Zou er nog iets van terug te vinden zijn in de archieven en… zou dat graf nog bestaan? Dus togen we richting Emmen en hebben, met hulp van plaatselijke historici, een paar heel leuke ontdekkingen gedaan.
De bijzondere grafsteen met het ‘jagertje op de krooi’(krui)
(Foto: JGS)
.
Het kerkhof
Ons eerste doel was het kerkhof, misschien was het graf er nog.
In Emmen aangekomen stuurde men ons eerst naar het nieuwe kerkhof aan de Weerdingerlaan. Daar raakten we in gesprek met twee dames.
Het bleken zussen van elkaar te zijn, geboren en getogen in Drenthe, getuige hun spraak: “Mins, dat graf is bie ons heel bekend, ik wies ok altied de kleinkinder d’r op. Jao, dat graf is heel biezunder, een jaoger zonder benen
op ’n krooi (kruiwagen).
Mer, a’je naor ’t centrum rieje, dan is ’t an de Karkhof-laon, vlakbie ’t spoor.
Je kun an de overkaant bie ’t spoor, dat heet de Griraf, graotis parkere!” aldus één van de gezusters.
Aangekomen op het oude kerkhof aan de Kerkhoflaan, vonden we al vrij snel het graf van Jan Holties met de bijzondere steen. In gedachten zien we Meeuws Middelveld met zijn vrachtje door het jachtveld rijden. Wat waren het eigenlijk voor mensen? En… zou er ook nog iets bekend zijn over Arend Boer, het slaapje van Jac.Gazenbeek?
Vragen, die we graag beantwoord zouden zien.
Zoektocht gaat verder
Thuisgekomen kropen we achter de computer, want de moderne techniek zou ons misschien wel kunnen helpen.
Via internet kun je tegenwoordig heel veel te weten komen, wetenswaardigheden waarvoor je vroeger allerlei archieven moest napluizen. Op de website van Emmen stond een gastenboek, waarop men vragen kwijt kon die te maken hadden met de plaatselijke geschiedenis.
We deden een oproep met een foto van het graf en… binnen enkele dagen hadden we een schat aan informatie.
Bé J. (Pim) Mensingh
De heer Roelof Boelens uit Emmen kon ons wel aan een afbeelding van Holties helpen, maar voor meer informatie verwees hij ons naar de schrijver Pim Mensingh. Deze had in één van zijn boeken “Toen verkeerslichten nog ontbraken” (1996) een artikel over Jan Holties geschreven en zou ons misschien ook het een en ander over Meeuws Middelveld en Arend Boer kunnen vertellen.
De heer Bé J. (Pim) Mensingh is in 1937 in Emmen geboren. Hij begon zijn loopbaan als onderwijzer en in 1989 beëindigde hij die als docent Onderwijskunde aan de PABO-afdeling van de Hogeschool Drenthe te Emmen. Sindsdien houdt hij zich bezig met genealogisch- en regionaal historisch onderzoek en met de publicatie van de resultaten. Daarnaast geeft hij ook lezingen. Van hem kregen we de meeste van de onderstaande vehalen te horen.
Jan Holties
Jan is op 13 juni 1866 om drie uur ‘s middags ter wereld gekomen. Direct na zijn geboorte bleek dat Jans lichaam misvormd was. Het hoofdje bevond zich direct op de romp, terwijl zijn borst sterk naar voren stak, een zogenaamde kippenborst. Zijn beentjes waren niet volgroeid en doordat, zoals later zou blijken, de mogelijkheid tot normale botvorming ontbrak, zouden zijn benen ook zijn hele verdere leven onvolgroeid blijven.
Later zou blijken dat ook zijn gehoor niet in orde was; dus doofheid was zijn deel. Bij zijn geboorte stond al vast dat hij zich nooit op een normale wijze zou kunnen verplaatsen.
Deze toren werd door Jan beklommen
Kinderstoel en kruiwagen
In zijn jeugd bezocht Jan Holties de lagere school en hij was bepaald geen slechte leerling. Om zich te kunnen verplaatsen gebruikte Jan, zowel in huis als daarbuiten, een kinderstoeltje waarvan één leuning was afgezaagd om makkelijker plaats te kunnen nemen. Hij was in staat om met dit stoeltje zeer grote afstanden af te leggen.
Ondanks zijn handicaps wist hij zich zeer goed te redden. In zijn jeugd haalde hij samen met zijn vriendjes allerlei kattenkwaad uit. Zo werd op een dag stiekem de toren van de Nederlandse Hervormde Kerk beklommen met de bedoeling duiveneieren uit de nesten te halen. Jan wilde niet achter blijven en ging ook mee. Hij ging op de onderste traptrede zitten en hees zich zo achterwaarts wippend omhoog. Zo wist hij boven in de toren te komen!
.
Jan bleek een echte dierenliefhebber te zijn. Gewonde vogels werden bij hem gehuisvest en gebroken pootjes spalkte hij op kundige wijze. Ook kon hij heel veel dierengeluiden perfect nabootsen.
Deze foto is gemaakt op de 60e verjaardag van Jan Holties (zondag 26 juni 1926) vrijwel de hele buurt kwam op bezoek. Zittend in de kruiwagen is Jan Holties met daarnaast, zittend op de handvaten, kruier Meeuws Middelveld.
Foto: Archief Mensingh (klik om te vergroten)
De woning waar Jan Holties
zijn hele leven woonde
Later verdiende hij de kost met het repareren van allerlei voorwerpen, zoals klokken, harmonica’s, wekkers, geweren en allerhande gebruiksvoorwerpen. Hij verrichtte die werkzaamheden in een oude houten schuur die in de tuin van zijn ouders stond. Veel mensen kwamen regelmatig even bij hem binnen lopen want het was er, ondanks de rommel, altijd erg gezellig.
Jan nam actief deel aan het dorpsleven. ’s Winters verzorgde hij met zijn harmonica de muziek bij voorstellingen in het dorp.
Zijn hele leven was Jan afhankelijk van zijn omgeving . Als hij het veld in wilde om te jagen werd hij in een kruiwagen geladen.
Hij was bij de Emmenaren populair ondanks dat hij in veel gevallen zijn eigenzinnig, egocentrisch karakter toonde: als mensen in zijn directe omgeving zich niet wensten te gedragen zoals hij dat wilde werd hij vaak agressief. Maar dat gedrag werd begrepen en met de mantel der liefde bedekt.
Meeuws Middelveld
Vlakbij Holties in de “Achterbuurt”, de latere Julianastraat, woonde de man die Jan tijdens de jacht steeds in zijn kruiwagen, waarvan de handvaten met doeken waren omzwachteld, door het veld reed: Meeuws Middelveld.
Kruier Meeuws Middelveld werd op 28 november 1866 in Emmen geboren. Meeuws was getrouwd met Grietje Dost, afkomstig uit het Groningse Vlagtwedde. Zou dit soms de Grietje zijn die, in het verhaal van Gazenbeek, d’r hooi- schuur niet weer dicht kon krijgen.?
.
Middelveld werd de vaste kruier van Holties. Jarenlang vervoerde hij het jagertje op de kruiwagen door bos en veld en als hij het niet deed, was er wel een ander zoals zijn broer Klaas Middelveld, Jacob Ronda of Arend Boer, die ambtenaar op het postkantoor was. Tijdens de jacht werden Jan en Meeuws veelal vergezeld door andere jagers uit het dorp.
.
Het einde
Begin jaren dertig ging de gezondheid van Jan achteruit: zijn lichaam verkromde en op 11 januari 1932 om 23:00 uur overleed Jan Holties op 65 jarige leeftijd. De verslagenheid is groot. Onmiddellijk werd er een comité gevormd dat in enkele dagen tijds een grote som geld bijeen bracht. Er werd een foto naar een beeldhouwer in Italië gezonden met het verzoek een gedenksteen te ontwerpen. Daarmee bleek een bedrag van 700 gulden gemoeid te zijn, in die jaren een enorm bedrag! Kruier Meeuws Middelveld schonk een marmeren, korreltjes graan pikkend, duifje voor aan het voeteneinde van het graf. Dat was het laatste gebaar van Meeuws Middelveld jegens een man die een deel van zijn leven was geworden.
Arend Boer en zijn vrouw Lore
voor hun huis in Emmen
Arend Boer
Arend Boer werd geboren op 25 januari 1895 en kwam op 18 februari 1911 naar Emmen. Hij was na zijn diensttijd werkzaam als adjudant-commies bij de Post en Telegraafdienst in Emmen en was ook de eerste radiozendamateur in die plaats.
Van de heer Johan Gerrits uit Heemstede kregen wij het volgende te horen:
“Mijn vrouw (die helaas in 2006 is overleden) heeft mij het verhaal van Jan Holties verteld. Wat zou zij graag het betreffende artikel gelezen hebben.
Mijn schoonvader, Arend Boer, was naar mijn mening een energiek man.
Helaas heb ik hem slechts kort gekend.. Hij is op 4 september 1954 overleden. Tussen de foto’s heb ik een opname van hem en mijn schoonmoeder gevonden (zie de foto hiernaast)”.
Later spraken we met Henk Reinders, hij speelde vroeger als kleine jongen met zijn broertje bij Arend Boer en vertelde: “Arend Boer woonde aan de rand van het dorp Emmen. Vanuit zijn woonkamer keek hij over de es richting Noordbarge. Mijn broer en ik kwamen op weg naar de kleuterschool dagelijks bij hem langs. In zijn tuin stonden berkenbomen, waar hij met behulp van een rietje berkensap uit tapte en in een fles liet lopen. Aan zijn huis en in de tuin hingen overal nestkastjes waar mezen in huisden.
Henk en zijn broertje in de tuin bij Arend Boer
(Archief: Henk Reinders)
In de hal hingen een koekoeksklok en opgezette vogels: een ijsvogel, een oehoe en een vlaamse gaai. In de woonkamer hing boven de schoorsteenmantel een schilderij met daarop een korhaan en in een hoek van de kamer stond een kastje, met daarin apparatuur waarmee hij ons Radio Scheveningen kon laten horen.
Als Arend Boer ‘s avonds bij ons was, luisterden wij vanuit de bedstee graag naar zijn verhalen en konden wij de rook van zijn sigaar ruiken (merk Aïda).
Mijn broer en ik kwamen graag bij oom Aat en tante Lore.
Arend Boer kon vogels lokken door hun zang na te doen. Ook leerde hij ons vliegers maken. Zijn dochter Elly heeft vaak op mij gepast toen ik nog klein was. Zijn kleinzoon Hans Ludwig zie ik nog geregeld. Het klopt ook dat hij in Emmen op het postkantoor werkte. Dit zijn zo enige herinneringen.”
Op het kerkhof Wolfsbergenweg liggen Arend Boer en zijn vrouw begraven.
Het huis in Emmen staat er nog en zo te zien is het in 60 jaar weinig veranderd. Van de mooie tuin is niets meer over, alleen de notenboom staat er nog. Waar vroeger een prachtig uitzicht was richting Noordbarge en Westenesch, staat nu lelijke nieuwbouw.
Met dank aan: Archief Gemeente Emmen, R. Boelens – Emmen, J. Gerrits – Heemstede, P.M. Kraan – Emmen, Fam. Heyblom – Emmen, Bé J. Mensingh – Exloo, H. Reinders – Emmen
.
