In de rij van landgoederen langs de Veluwezoom was Heuven een blinde vlek en behalve het ontmoetingscentrum van Natuurmonumenten, weinig bekend. Er was daarom voor Hans Rijnbende en zijn vrouw Hermien reden om daar iets aan te doen en een onderzoek naar het landgoed in te stellen. Moeilijk, omdat Heuven geen archief heeft en veel spitwerk was het gevolg.
Het ‘Grote huis’ op landgoed Heuven
Heuven is al erg oud en heette in de middeleeuwen “Het goet thoe Hoeve”. Het terrein is in de derde ijstijd, zo’n 225.000 jaar geleden gevormd door het landijs uit Scandinavië. Het oostelijk deel van ons land werd voor een gedeelte als het ware omgeploegd en door het ijs werd de onderliggende aarde met enorme kracht opzij gedrukt. Er vormden zich heuvels, “Stuwwallen”genoemd. Na het smelten van het ijs ontstonden de zogenaamde erosiedalen en de Heuvenseweg, de weg naar het landgoed is zo’n oud erosiedal. De eerste vermelding over het landgoed is van 1379 wanneer Willem Helle het leen van de hertog van Gelre ontvangt. Willem 1, die regeert als Willem 3 is dan hertog van Gulik en Berg. Aan de overkant van de IJssel bij Rheden lag het kasteel Bahr (Baer) waar het geslacht van Rheden zetelde. Een tak van dit geslacht trok naar Heerde onder Zwolle, kregen daar land in leen en noemde zich sinds die tijd : van Heerde ( van Herde).
Daem van Heerde 1550
Het geslacht van Rheden, Baer en van Heerde draagt hetzelfde familiewapen, zij het, dat de achtergrond geel of zwart is. Deze zelfde schuine balk komt ook voor in de gemeentewapens van Rheden, Angerlo en Renkum. In 1402 volgt Hille Helle haar vader op. In de akte uit 1402 staat: Hille Helle, weduwe van Herde ontfinck dat goet to Hoeve, hoff ende huys met allen sijnen toebehoren, gelegen in de kerspel Rheden, tot eenen Zutphenschen leenrechte. Haer soon Gijsbert is hulder. Hij, die namens de leenman de leeneed aflegt en het heergewaad, aanvankelijk ging het hier om goederen in natura, van het leengoed betaalt. Bij de Unie van Utrecht in 1579 komt er een einde aan het vazalschap en tot 1640 blijft de familie van Heerde eigenaar van het goet Thoe Hoeve en daarna gaat het verschillende keren in andere handen over.
Het “Victoria” rijtuig van de Familie Wurfbain, achterin zit mevrouw Wurfbain
In 1856 koopt de bankier Jacob Willem Wurfbain het landgoed. In 1857 geeft hij de architect Tétar van Elven opdracht een huis te ontwerpen en in 1860 is het dan zover: op het landgoed verrijst een prachtig bouwwerk dat in de omgeving zijn weerga niet kent. Daarvoor al kocht de heer Wurfbain de boerderij aan de Heuvenseweg en vergrootte hij zijn bezit. Zijn zoon Mr. Joan Gerard Wurfbain, geboren te Amsterdam 19 maart 1857 komt na de dood van zijn ouders in 1888 op Heuven wonen.
Het jagen op zijn landgoed was voor de heer Wurfbain een welbesteed tijdverdrijf
Het landgoed is voor de heer Wurfbain altijd een geliefd bezit geweest. Hij heeft er alles aan gedaan om het landgoed in behoorlijke staat te houden en uit te breiden. Joan Gerard was een verwoed jager en bezat een grote wapencollectie die bekend was in de wereld. En zelfs eens door een Indische Prins bezocht werd.
In 1889 geeft hij de bekende tuin- en landschapsarchitect L.A. Springer de opdracht een tuin rond zijn landhuis te ontwerpen. Aan weerszijde van het bordes van het prachtige landhuis zaten op sokkels twee leeuwen. Na de dood van de heer Wurfbain in 1937 werden deze verkocht aan Ouwehands Dierenpark in Rhenen waar zij nu de (oude) ingang van het park sieren.
Na de dood van haar vader neemt Catharina Louise Henriette het beheer van het landgoed op zich. Zij was een sportieve dame, kreeg op haar 18e verjaardag van pa een Harley Davidson motor cadeau en daarvoor in 1904 het “Noorse Huisje” (foto boven). Zij was een uitstekend amazone en heeft veel betekend voor haar personeel en de bevolking van het dorp Rheden. Zij overleed in 1976 en werd op haar eigen landgoed begraven. Voor haar dood werd een gedeelte van het landgoed ondergebracht in een stichting, de stichting “Wurfbainshof” en een ander gedeelte werd verkocht aan Natuurmonumenten die in de oude boerderij “De Heurne” een ontmoetingscentrum inrichtte.
De moestuin van Heuven lag naast het rentmeestershuis. Baas Uenk met zijn medewerkers zorgden ervoor dat alles er keurig bij lag
De Heurne zelf is nooit een leengoed van de hertog van Gelre geweest. In de 16e eeuw kwam het in het bezit van het klooster Bethanië in Arnhem, gelegen daar, waar nu de kinderboerderij Presikhaaf ligt. Ook de Heurne( 1866) ging in veel handen over waaronder de familie van Arnhem, Baron van Spaen, Berendsen en uiteindelijk Natuurmonumenten die het in 1969 van mevr. Wurfbain kocht.
In 1970 werd het nieuwe ontmoetingscentrum “De Heurne” geopend door Z.K.H. Prins Claus. Natuurlijk moet ook Natuurmonumenten met de tijd mee en zo was er in 2006 een grondige verbouwing en werd het nieuwe ontmoetingscentrum in februari 2007 door burgemeester van Rheden mevrouw van Wingerden- Boers geopend.
Foto’s: Archief Hans Rijnbende
***
Boek
Hans Rijnbende schreef over het landgoed (1379 tot heden) een prachtig boek met meer dan 200 kleurenfoto’s en is ook bij hem te bestellen. Het kost 20,00 euro (incl. verzendkosten).
J.P. Rijnbende Rheden
http://home.planet.nl/~rijnb151/index. htm
Dit verhaal is eerder gepubliceerd in de Veluwenaar van juli 2008
