Veel te grote kleren
Tot 1923 gaat het goed in en rond Epe, dan vertrekt hij op 3 oktober naar Wiessel, waar een neef woont, en waar hij een tijdje in huis komt. Maar ook in Apeldoorn en omgeving blijft hij de zwerver. Hij houdt het niet meer uit bij de gezinnen en zoekt nu vaak de logementen op. Hij voelt zich daar ook thuis, en de logementhouders(de goede) zorgen dat de financiën in orde blijven. Maar er zijn natuurlijk ook anderen, die profiteren van Willems goedheid. Op zijn regelmatige zwerftochten kreeg hij nogal wat geld, maar het verdween even vlot weer. Voor zijn kleding hoeft hij niet veel geld uit te geven. Kleren en schoenen krijgt hij wel, en we zien hem dan met veel te grote kleren. Een broek met een touw om zijn middel opgebonden, de pijpen als een harmonica op zijn schoenen en een veel te wijde jas, waarvan de mouwen veel te lang zijn en in plooien over zijn handen vallen. Schoen die te groot zijn, nu eens hoge, dan weer lage of hele mooie, soms ook wel eens twee verschillende. En dan een vette pet schuin op het hoofd.
Willem van Tongeren in de Dorpsstraat van Vaassen ter hoogte van no. 71 – Foto: ©Collectie Proper
Deussien luucifars
Langzamerhand laat Willem zijn kistje thuis en gaat hij alleen op pad met een doos, waarin wat lucifers en wat ander klein spul zit en een zak waarin hij de dingen opbergt die hij krijgt. Hij is zo bekend en sympathiek dat de verkoop bijzaak is geworden. Bij de verkoop van een doosje lucifers worden de twee of drie cent dankbaar aangenomen, en het betreffende doosje lucifers wordt ook maar weer in de doos teruggedaan. Steevast vroeg hij: “He’j nog wat neudig, een deussien luucifars of zo?” Het geld ging in zijn zak en het verkochte “deussien” nam hij weer mee, met de opmerking: “Och die luucifars za’k mar weer meeneem’n, want die zu’je wel niet neudig he’m”. Deze opmerking was algemeen bekend en men maakte er geen probleem van.
Marskramer Willem van Tongeren eet zijn boterham – Foto: ©Collectie Proper
Opvallend is, dat hij zijn hele leven geen last gehad heeft van de jeugd. De kinderen lieten hem met rust, scholden hem niet uit en liepen hem zelden achterna. Ook is het opvallend dat Willem niet dronk en ook niet rookte. Al het geld dat hij op zijn tochten “verdiende” werd door anderen beheerd, soms een tijdje door de politie!
Willem verongelukt
In de dertiger jaren, hij is dan rond de 70 jaar, worden de zwerftochten, die vroeger zo’n 20 tot 30 kilometer per dag waren, ingekort. Hij neemt dan de trein terug naar Apeldoorn wanneer hij in Epe of Heerde op zijn ronde geweest is. Kort voor de Tweede Wereldoorlog werd Willem met een gebroken been aan de kant van de weg gevonden. Het is nooit duidelijk geworden hoe het ongeluk gebeurd is. Hij wordt opgenomen in een ziekenhuis te Apeldoorn.
Een hele gebeurtenis voor Willem en als hij genezen is, wordt hij opgenomen in de Hogeland Stichting te Beekbergen. Op 75 jarige leeftijd is de klap van de beenbreuk en de gedwongen rust, eerst in het ziekenhuis en daarna op de ziekenzaal van het “Hietveld” teveel voor de oude zwerver. Hij wordt niet meer de oude, hij blijft op de ziekenzaal, waar hij op 7 november 1942, hij is dan 78 jaar oud, overlijdt. Op het kerkhof in Beekbergen is hij begraven.
Het graf van Willem van Tongeren op de begraafplaats in Beekbergen – Foto: ©Jac. Gazenbeekstichting
Tenslotte
Willem van Tongeren, een goede bekende, was niet een “dorpsfiguur” maar een “streekfiguur”, bekend tussen Beekbergen en Wapenveld. Hij is geboren in Epe en heeft er bijna 60 jaar gewoond, maar Apeldoorn, Vaassen en Epe vinden dat Willem van Tongeren van hun is.
Ik hoop dat in het centrum van zijn streek – in Vaassen – een blijvend gedenkteken komt voor deze unieke figuur.
Tekst: G.S. van Lohuizen Met dank Gert van den Eschert van de lohuizerbrink-epe.nl voor de oude foto’s.
Bronnen: Archief Gemeente Epe, Kerkelijk Archief Epe, Nieuwe Apeldoornse Courant 1962, Noord Veluws Dagblad juli 1983 en januari 1984
Bovenstaand artikel is met toestemming overgenomen uit Verenigingsblad Historische Vereniging Ampt Epe – Nummer 164 – van auteur G.S. van Lohuizen uit 1984.
Ook gepubliceerd in De Veluwenaar 9e jrg, No: 3, juli 2001
***
Het beeldje van Willem van Tongeren, gemaakt door P.M. Akkerman(1926-1988) – Foto: ©Jac. Gazenbeekstichting
Naschrift redactie:
Het gedenkteken is er in 1985 gekomen, het staat nog steeds te pronken naast de Grote Kerk in Vaassen. Maar wie kan ons nog meer vertellen over Willem van Tongeren, of heeft misschien nog foto’s van hem?
