Eerlijkheid en plichtsgevoel belangrijker dan eer!
Een tijdje geleden heeft u op ons weblog kennis kunnen maken met boswachter Gerrit van Emst. Na enig zoeken in de archieven van Staatsbosbeheer, kwamen wij de naam Gerrit van Uffelen tegen. Van Uffelen was één van de eerste werknemers van Staatsbosbeheer en kwam in het oprichtingsjaar 1899 in dienst als voorwerker bij de Houtvesterij “Kootwijk”.
Mede omdat deze Gerrit van Uffelen mijn grootvader was en het vandaag donderdag de 27e augustus zijn geboortedag is, leek het mij goed om hier aandacht aan te besteden.
Heintje Hendrikse en Gerrit van Uffelen – Foto: ©Archief Louis Fraanje
Voorwerker
Gerrit van Uffelen werd op 27 augustus 1869 te Apeldoorn geboren. Na zijn schooltijd ging hij werken ‘op den boer’, hij werd dus boerenknecht. Over die periode in zijn jonge leven weet ik jammer genoeg niets, alleen dat hij enig kind was en liefde voor de omringende natuur had.
Later in 1899 komt hij in dienst bij – het nog maar net opgerichte Staatsbosbeheer – de Houtvesterij “Kootwijk”, toenmalig houtvester was de heer E. Hesselink uit Voorthuizen. Eerst gewoon als arbeider, maar mede door zijn verantwoordelijkheidsgevoel en inzicht, wordt hij voorwerker. Aangezien toendertijd nog alles met de hand werd gedaan, werkte er veel personeel bij Staatsbosbeheer. Houtvester Hesselink had al snel in de gaten dat Van Uffelen, met zijn agrarische achtergrond, een harde werker was en goed met mensen om kon gaan.
Boompjes planten op Kootwijk, de persoon links is niet – zoals wij eerst dachten – mijn grootvader Gerrit van Uffelen – Foto: ©Archief Staatsbosbeheer
Boompjes planten
Gerrit trouwde op 18 oktober 1901 met Heintje Hendrikse uit Barneveld en betrok een dienstwoning aan de Nieuw Milligenseweg te Kootwijk. Er was geen stromend water, daarvoor moesten ze altijd naar een waterput in de buurt. Tijdens deze periode in Kootwijk werden er zeven kinderen geboren, drie jongens en vier meisjes, waarvan de jongste Derkje later mijn moeder werd. In die tijd hielpen de kinderen ook vaak mee met het planten van de boompjes, wat nu dus de boswachterij Kootwijk is. Uit het archief van Staatsbosbeheer kwam een foto tevoorschijn, waarvan wij in eerste instantie dachten dat daarop mijn grootvader Gerrit van Uffelen voorkwam. Archteraf blijkt, dat de persoon geheel links op de foto, dus niet voorwerker Van Uffelen is, zoals eerst werd aangenomen.
Achteraf gezien is de aanleg van de Boswachterij Kootwijk, een enorm karwei geweest, zoals u ook in het artikel over boswachter Gerrit van Emst hebt kunnen lezen. De dienstwoning en de verderop gelegen waterput staan er nog altijd. Het huisje is inmiddels witgepleisterd en ligt verscholen achter prachtige leilinden.
Het huisje aan de Nieuw Milligenseweg bij Kootwijk, gefotografeerd in 2010 – Foto: ©Louis Fraanje
Boerenhart spreekt
Begin 1915 krijgt Gerrit een verzoek van mevrouw Johanna Suzanne Goekoop- de Jongh(1877-1946). Zij was inmiddels weduwe van Adriaan Eliza Herman Goekoop (1859-1914), een bekende bouwondernemer en amateurarcheoloog uit Den Haag. Zij woonde op Park Zorgvliet, dat toendertijd – samen met het Catshuis – in particulier bezit was van de familie Goekoop, en bezat daarnaast o.a. ook Jonkershoeve op de Veluwe met het omliggende land.
Het verzoek hield in, dat zij Gerrit van Uffelen vraagt om zetboer/boswachter te worden op hun landgoed ‘Jonkershoeve’ bij Renkum. Van Uffelen ziet hier zijn kans liggen en laat zijn boerenhart spreken. De boerderij in de omgeving van Renkum met zijn landbouwgronden en luisterrijke bossen spreken hem wel aan. Dat houtvester Hesselink van Staatsbosbeheer het zeer spijtig vond dat Van Uffelen van baas wilde veranderen, blijkt wel uit de ontslagbrief die hij schreef naar de toenmalige Inspecteur der Staatsbossen en Ontginningen.
Hierin schrijft hij het navolgende:
Aan den Heer Inspecteur der Staatsbossen en Ontginningen te Utrecht,
Hierbij heb ik de eer U te doen toekomen een verzoek om ontslag als voorwerker en om ontslag uit de woning huur van G. van Uffelen te Kootwijk beiden met ingang van 15 februarie 1915 a.s.
Van Uffelen heeft met mijne voorkennis eene betrekking aangenomen bij Mevr. Goekoop uit Den Haag en zal komen op een landgoed tusschen Wolfheze en Renkum.
In verband met de moeilijkheid om een geschikt persoon te vinden om Van Uffelen als voorwerker op te volgen, heb ik de eer U te verzoeken hem eervol ontslag uit betrekking en ontslag uit de huur wel in te willigen doch eerst met ingang van dezer.
Ondertekend: De Houtvester, E. Hesselink
Boswachter met een boerenhart
Met ingang van 22 februari 1915 vertrekt het gezin naar ‘Jonkershoeve’ tussen Wolfheze en Renkum. Van Uffelen komt nu in particuliere dienst van de Familie Goekoop uit Den Haag.
Een prachtige omgeving aan de rand van de bossen. Mede door zijn achtergrond als boerenknecht en zijn ervaring bij Staatsbosbeheer voelt Gerrit zich hier echt thuis. Op Jonkershoeve wordt ook de laatste zoon Barend geboren. De boerderij Jonkershoeve met schuur en twee schaapskooien werd in 1861 op de Renkumse heide in opdracht van Jonker Baron G.W. van Brakell gebouwd.
Het gezin Van Uffelen voor Jonkershoeve, het kleine meisje in het midden is mijn moeder – Foto: ©Archief Louis Fraanje
Stroperij en diefstal
Als boswachter krijgt Gerrit van Uffelen het toezicht over de omringende bossen. Hierbij wordt hij regelmatig geconfronteerd met de stroperij. Op een morgen blijkt te zijn ingebroken op Jonkershoeve, er zijn aardappels gestolen uit de opslagkelder. Bij het stelen van een zak aardappels had de dief niet in de gaten dat de zak niet van de beste kwaliteit bleek. Onderweg naar huis rolde er af en toe een aardappel op de grond, hierdoor was de boswachter hem snel op het spoor. Die hoefde alleen maar onderweg zo hier en daar een aardappel op te rapen, tot hij uiteindelijk voor het huis van de dader stond.
Aardappeldief – Illustratie 123RF
De dader was dus ontmaskerd. Eenmaal in de woning van de dief te zijn binnen getreden, zag Van Uffelen hoe groot de armoede in dit gezin wel niet was. Na een fikse reprimande, waarbij de betreffende persoon moest beloven, dat hij nooit meer zou stelen, besloot hij om de man niet te vervolgen. Hoe het verder met de dief is gegaan weten we niet, wel weten we van anderen dat Gerrit van Uffelen een rechtvaardig man was met wie niet te spotten viel.
Dit voorval geeft wel aan dat er nog veel armoede was aan het begin van deze eeuw. Gerrit van Uffelen was ook bevriend met de ouders van Jac. Gazenbeek in Ede. Gozien Gazenbeek de jongste zuster van Jac. kwam in die tijd veel op Jonkershoeve, zij was bevriend met dochter Petertje(Pee) van Uffelen.
Helaas kwam aan de idylle op Jonkershoeve een vroegtijdig einde!
Over het hoe en waarom, kunt u in het tweede deel lezen.
Lees ook: Boswachter Gerrit van Uffelen en de Veluwe – Deel 2 – Slot
