Aandacht voor Jac. Gazenbeek (1894-1975)
Mede omdat wij dit jaar ons 25 jarig bestaan hopen te vieren, leek het ons goed om in dit jubileumjaar ook extra aandacht te besteden aan de naamgever van de stichting, de schrijver, natuurvriend en folklorist Jac. Gazenbeek(1894-1975).
Het betreffende artikel is eerder gepubliceerd in het boek “De Veluwe, luisterrijk land tussen Randmeer en Rijn”, dat in juni 1966 bij Zomer & Keuning was verschenen.
___________________________________________________________________________________________
Veluwe, schatkamer aan folklore
Als men onder folklore het geheel samenvat van oude zeden en gebruiken, volksoverleveringen, sagen en legenden, het bijgeloof en de vooroordelen zoals deze onder het volk leefden en nog ten dele voortleven, dan is ook de Veluwe een schatkamer, al zijn de herinneringen talrijker dan de levende feiten.
Rondom het Paasfeest
De oude, zinrijke gebruiken rondom het Paasfeest behoren tot de weinige, die van generatie op generatie tot op deze dag werden doorgegeven en zeker nog inhoud hebben. Zo trekken op Palmzondag, maar als regel op de voorafgaande zaterdag nog ieder jaar de kinderoptochten met de versierde “haantjes” door dorp en stad. Een fleurig feest voor de jeugd met kleine prijzen voor het mooiste werkstuk, waarbij ook geen oudere er meer aan denkt, dat het rad of de ring van brood, waarop de haantjes rusten, het symbool is van de zon. Maar de palmtakjes ontbreken in elk geval nooit.
Schoolkinderen tijdens de Palmpaasoptocht in de Dorpsstraat te Lunteren in 1962, ter hoogte van de Nederlandse Hervormde Kerk, man links met pet op en donkere jas is Gerrit (Gaart) Floor. Op de achtergrond is de inmiddels afgebroken Openbare school te zien- Foto: ©Jac. Gazenbeek (†)
Paasvuren branden nog
Als de avond daalt, worden op Tweede Paasdag de vuren ontstoken en dan branden er tientallen op de Veluwe, ook al is daartegen wel gefulmineerd omdat deze lentevuren heidens van oorsprong zijn en vaak aanleiding geven tot kermisachtig vermaak. Nu betwijfelen wij ten sterkste, dat ergens nog gedacht wordt aan een heidense gewoonte, als de vlammen tegen de donkere avondhemel omhoog schieten. Of dat ook maar een ogenblik wordt stilgestaan bij de betekenis, die in oude tijden aan het vuur en zijn zuiverende werking werd toegekend. En wat het tweede bezwaar aangaat: wij zien het Paasvuur ook het liefst in de schemering opgloeien in een afgelegen buurtschap, waar de omstanders het stil beleven en het niet gepaard gaat met allerlei dingen die er niet bij passen.
Het grote Paasvuur te Lunteren in 1962 – Foto: ©Jac. Gazenbeek (†)
Roemloze dood
Het is jammer – en dat geldt ook voor andere, in wezen zinrijke feesten – dat het Paasvuur soms in de zakelijke sfeer getrokken wordt en daardoor verwordt. We herinneren ons nog, hoe voor- en na de laatste oorlog bij een niet nader te noemen dorp op de Veluwe het Paasvuur-terrein toegankelijk was tegen entree, hoe de muziek het feest opende met “An der schönen blauen Donau” en na afloop, letterlijk als klap op de vuurpijl, een oorverdovend vuurwerk ontstoken werd! Goed er waren zesduizend kijkers, maar sindsdien wilde niemand in dat dorp een hand meer uitsteken voor het Paasvuur en is dat een roemloze dood gestorven.
___________________________________________________________________________________________
Vruchtbaarheid en scheppingskracht
Met het lengen van de dagen werd in lang vervlogen tijden het nieuwe seizoen aangekondigd. Onze voorouders vierden het grote voorjaarsfeest uitbundig om het licht en het nieuwe leven te verwelkomen. Voor de oude Germanen was vuur het symbool van de lente en dit speelde dan ook een grote rol in hun leven. Vuur als pure scheppingskracht en als levensvlam, die het nieuwe leven weer aankondigde. Het grote lentefeest van de oude Germanen is gewijd aan de god Donar en zijn zuster Ostara, de godin van groei en bloei. Haar naam leeft nog steeds voort in het Duitse Pasen (Ostern) en het Engelse (Easter). Het symbool van de lentegodin was het ei, het vruchtbaarheidssymbool waaruit alle leven voortkomt en ontkiemt. En nog steeds worden met Pasen eieren gegeten.
Tekst: JGS/D. Jansen/Veluwenaar 12e jrg-no.2-april-2004
___________________________________________________________________________________________
Het ei, symbool van leven
Het ei, ook weer een oud symbool van het leven, dat uit donker en schijnbare dood opbloeit, speelt met Pasen nog onverminderd een grote en dan voornamelijk huiselijke rol. Het zoeken van gekleurde en verstopte eieren is een aardig kinderspel, evenals het eiertikken. Maar het eieren eten is nu ook een belangrijke zaak. In het boerengezin is het ei onder normale omstandigheden beslist geen dagelijks voedsel. Het is alleen weggelegd voor zieken en zwakken. Maar met Pasen is het hek van de dam. Dan worden per hoofd soms ongelofelijke aantallen verslonden.
Paasos een beste koe
Het rondleiden van de Paasos(gewoonlijk een extra beste koe), die omhangen werd met een krans van groen of linten, was vroeger een algemeen gebruik. Enkele jaren geleden gebeurde het nog in Wageningen. Men heeft daarin een herinnering willen zien aan de rondleiding van het dierenoffer, dat onze heidense voorouders op het lentefeest hun goden brachten.
Paaskolk
Bij verschillende dorpen en steden werd het feest gevierd op de Paasberg of op de Paasweide. In het Lunterse Buutbos ligt nog de Paaskolk, waar vroeger eieren in gerold werden, die ten aanschouwe van het publiek door de armen uit het water opgevist mochten worden. Een vreemde vorm van weldadigheid, die – gelukkig – niet meer nodig is.
Bijzondere kracht van water
Nog geen dertig jaar is het geleden, dat wij uit de mond van een bejaarde boerenvrouw hoorden, hoe zij op de avond voor Pasen naar de Barneveldse Beek stapte om daar een flesje met water te vullen. Juist in die tijd had stromend water een bijzondere kracht en als je het goed afgesloten bewaarde, behield het die kracht maandenlang. Het werd gebruikt om “zere” ogen te wassen. Het zou ons niet verbazen, als dat scheppen van zogenaamd “levend” water in de Paastijd hier en daar op de Veluwe nog gebeurt.
Tekst: ©Jac. Gazenbeek – juni 1966
___________________________________________________________________________________________
Palmpasenstok
Meisje met Palmpasenstok in Lunteren – Foto: ©Jac. Gazenbeek (†)
De Palmpasenstok bestaat uit twee stokken in de vorm van een kruis en wordt met Palmpasen gemaakt. Het wordt vooral in Nederland en de Antwerpse Kempen gemaakt in kerken en op bijbelgeoriënteerde confessionele basisscholen.
De vaste attributen, die elk een eigen betekenis hebben:
Kruis: Staat symbool voor het kruis waarop Jezus stierf (Goede Vrijdag, middag)
Palmtakken: Staan symbool voor de intocht in Jeruzalem (Palmzondag). In Nederland worden deze vaak vervangen door buxustakken.
Haan van brood: Het brood van het haantje staat symbool voor het breken en verdelen door Jezus van het brood bij het laatste avondmaal (Witte Donderdag). De haan staat symbool voor de haan die in de bijbel genoemd wordt als Jezus tot zijn dicipel Petrus zegt: “Eer de haan tweemaal gekraaid zal hebben, gij Mij driemaal zult verloochenen. (Goede Vrijdag/vroege ochtend).
Eieren: Staan symbool voor nieuw leven (Paaszondag).
30 rozijnen: Staan symbool voor de 30 zilverlingen waarvoor Judas Jezus verried. Tegenwoordig worden in plaats van rozijnen ook andere snoepjes gebruikt.
Krans: Soms ook vervangen door een kroon. Staat symbool voor het Koninklijke van Jezus. Jezus als ‘Koning’ van zijn wereld, het Rijk Gods. Er is vermoedelijk ook een relatie met de gebruiken rond de meiboom, het Romeinse labarum en het zonnerad.
Bron: Wikipedia – Met dank aan: Gemeente Archief Ede
