Aandacht voor Jac. Gazenbeek (1894-1975)
Mede omdat wij dit jaar ons 25 jarig bestaan hopen te vieren, leek het ons goed om in dit jubileumjaar ook extra aandacht te besteden aan de naamgever van de stichting, de schrijver, natuurvriend en folklorist Jac. Gazenbeek(1894-1975) door artikelen van en over hem te publiceren.
Anderen over Jac. Gazenbeek
Daarnaast publiceren we ook artikelen van mensen die de schrijver goed gekend hebben.
Het betreffende artikel: “Het spookt in het zand…” is eerder gepubliceerd in De Veluwenaar – 3e jaargang – nummer 3 – juli – 1995 en is geschreven door de inmiddels overleden natuurfotograaf Jan den Besten(1928-2012) uit Apeldoorn.
___________________________________________________________________________________________
“Het spookt in het zand…”
Natuurfotograaf Jan den Besten(1928-2012) – Foto: ©Louis Fraanje
Een echte Maartse dag is het vandaag, één die werkelijk zijn staart roert. Guur, koud, korte opklaringen en hagelbuien met storm-uitschieters tot wel bijna windkracht acht. De temperatuur is al even onaangenaam, zo rond de drie à vier graden. Een deel van de morgen houd mij bezig met de gedachten er op uit te gaan, ergens naar een plekje op de Veluwe. En… ineens weet ik het nu, mijn besluit is genomen; ik ga naar het Kootwijkerzand.
Heuse zandstorm
De grootste zandwoestijn van West-Europa, een plek waar het kan spoken onder de gegeven omstandigheden. Eerst camera en lens zo verpakken dat ze niet gezandstraald weer thuiskomen met alle nare gevolgen van dien. Na de verpakkingsceremonie ga ik op pad.
Bij aankomst ziet het er allemaal vriendelijk uit, maar in het zand verandert alles op slag, het spookt er. Laaghangende ‘wolken’ van geel zand jagen over de heuvelachtige vlakte, een heuse zandstorm. Het zand ook, dat al gauw de ogen doet schrijnen en doordringt in mond en oren. Tandendknarsend loop ik verder door de storm, ik lijk wel gek.
Wolkenspel
Dan plotseling valt de wind weg, het is stil, doodstil en heel onwezelijk na deze stormbui. Een vliegden op een heuvel trekt mijn aandacht. Er boven hangt een schitterend donker spel van wolken,, waardoor af en toe de zon tevoorschijn komt om met het zand een licht- en schaduwspel te spelen, schitterend! Dit is voor mij het moment om de camera met de groothoeklens tevoorschijn te halen en op het statief te plaatsen. Nu door het starre oog van de zoeker op zoek naar een goede uitbeelding van de opname. Het wolkenspel heeft wat te vertellen, dus de horizon maar zo laag mogelijk in het beeld gebracht.
De vliegden op een heuvel met er boven hangt een schitterend donker spel van wolken – Foto: ©Jan den Besten
Lijnen en knikkers
Landschappen fotograferen is lijnen zien, lijnen die we kunnen gebruiken, denkbeeldige of zichtbare maar ook kronkelend van links naar rechts. Ik leg het accent nu op het wolkenspel vol dramatiek, versterkt door een polarisatiefilter. Terwijl ik enkele opnamen maak, begint het opeens te hagelen, stenen zo groot als knikkers van vroeger. U kent ze vast nog wel, die knikkers van klei, die zomaar in stukken barsten bij het ‘stuuken’ in het kuiltje.
De hagelstenen laten een mozaiek achter op de zandvlakte die een kunstenaar tot grote inspiratie zou brengen. Maar die man zit thuis hoogstwaarschijnlijk na te denken over zijn volgend onderwerp. Onderwerpen die hier voor het grijpen liggen als het ware.
Onvoorspelbaarheid
Verder loop ik weer door de zandwoestijn op weg naar… naar wat feitelijk? Zo dwalend zonder enig doel voor ogen kom ik een paar boomstammen tegen die dood zijn gegaan, glad gepolijst door het zand en de stormen die er in decenia overheen zijn gegaan. Dan begint het weer opnieuw te stormen, ook weer onverwacht. Van het ene moment op het andere, zonder een waarschuwing vooraf. Dat is ook de onvoorspelbaarheid van het spookachtige Kootwijker Zand. Ik zie hoe het zand de stammen geselt en polijst. Als ik probeer er een foto van te maken, blijkt de film vol te zijn. Wisselen kan niet, het camerahuis heb ik thuis afgeplakt met tape, jammer dan!
De hagelstenen laten een mozaiek achter op de zandvlakte van het Kootwijkerzand – Foto: ©Jan den Besten
Bomen en Gazenbeek
En dan ineens bij deze boomstammen die hier staan verder te sterven, gaan mijn gedachten enkele tientallen jaren terug in de tijd. Denken moest ik aan de slotregels van een hoofdstuk uit het laatste boek van Jac. Gazenbeek dat wij samen gemaakt hebben. Gazenbeek schreef over een boom het volgende: “De boom met zijn geheel eigen leven en bestaan, de boom als individu, schepsel en tevens als trait d’union(verbinding) tussen aarde en hemel, tussen de tijd en de eeuwigheid…” Iets van die verbinding vond ik hier terug in deze eenzaamheid.
Kerk in het bos
De kerk in het bos – Foto: ©Jan den Besten
Ik zie ons samen zitten in de sèrre van zijn huis aan de Boslaan in Lunteren, waar wij uitkeken op de bloeiende ribes. Het moet begin april geweest zijn, het jaar van afscheid. Samen hebben wij de foto uitgezocht die naast deze regels moest komen te staan. Mijn vrouw noemde het heel toepasselijk: “De kerk in het bos”. De zonnestralen die een poging wagen om door de mist te breken, die tussen de bomen hing in de vroege herstmorgen. Stralen als zilver die nu over de regels in het boek blijven schijnen met hun eeuwigheidswaarde.
Wat een land
Met moeite kom ik weg van de plaats waar ik sta te filosoferen over toen en de dankbaarheid van het heden. Midden in de ‘spookwereld’ waar het zomers wel vijftig graden Celcius kan worden en als wij het geloven mogen, de temperaturen ‘s nachts wel onder nul kunnen dalen in de lagere gedeelten van het zand. Wat een land, dit “Veluwe wilt en bijster landt”.
Tekst en foto’s: Jan den Besten(1928-2012)
Op 26 november 2012 stierf, op 84 jarige leeftijd, de Apeldoornse natuurfotograaf Jan den Besten. Door de jaren heen is hij een goede vriend geworden en daarnaast leverde hij ook regelmatig foto- en dia-materiaal en teksten voor de Jac. Gazenbeekstichting.
Eerder gepubliceerd in: De Veluwenaar – 3e jaargang – nummer 3 – juli – 1995
Lees ook: Van verre reizen en een achtertuin…
