Terug in de tijd!
In ons jubileumjaar kijken wij samen met u terug naar de beginjaren van de Jac. Gazenbeekstichting, toen nog Stichting Jac. Gazenbeek. De bedoeling van de redactie is, om regelmatig artikelen uit die beginperiode te publiceren op ons weblog, al dan niet voorzien van oude en/of nieuwe foto’s.
Het betreffende interview met de inmiddels overleden botanicus Hein Schimmel, is geschreven door Rob Wijnsma en eerder verschenen in: “De Veluwenaar” 1e jaargang no.2 – april 1993.
********************************************************************************************************************************************
1915 – Botanicus en natuurbeschermer Hein Schimmel – 2009
“Nederland van het jaar nul was kwalitatief minder rijk aan planten en dieren dan Nederland in 1850. Door extensief gebruik van de grond heeft de mens een dimensie aan de natuur toegevoegd.” Vooral de opkomst van de kunstmest na 1850 betekende een radicale verandering. Voor het eerst konden alle gronden rijkelijk bemest worden. Voor de natuurlijke rijkdom een funest proces. “Hoe armer een biotoop, hoe rijker de variatie aan planten en dieren, omdat daar de inwendige verschillen veel groter zijn. Bemesting maakt aan die verschillen een eind en daarmee ook aan de variatie. Die verarming zet nog steeds door; van de 1350 wilde planten is meer dan 1\5 deel verdwenen en ruim de helft zeldzaam geworden.”
De botanicus en natuurbeschermer Hein Schimmel(1915-2009) – Foto: ©Louis Fraanje
Duizendpoot
We zijn te gast bij Hein Schimmel (1915) in Velp, botanicus en natuurbeschermer. Van alles heeft hij met zijn vak gedaan; medewerker van de Gelderlanderpers, vanaf 1945 als botanisch medewerker eerst bij Staatsbosbeheer, later bij het (RIN)Rijksinstituut voor Natuurbeheer. Hij schreef vele artikelen in tijdschriften en kranten, was jarenlang een vaste medewerker van het NCRV-televisieprogramma “Ja, natuurlijk”, het KRO-radioprogramma “de Wigwam” en was docent aan de Hogere- en Middelbare Bosbouw- en Cultuurtechnische school in Arnhem.
Een pagina uit het boek “Ja, natuurlijk”, n.a.v. het NCRV-TV-programma – Foto’s: ©Rob Lucas Fotografie Enschede
Schrijver
Daarnaast schreef hij natuurboeken, gaf cursussen en lezingen. Dat dit alles niet onopgemerkt gebeurde, bewijst wel de Heimans en Thijsse-prijs, die hij in 1979 ontving op grond van zijn verdiensten voor de verbreiding van de natuurbeschermingsgedachte. Gedreven weet hij met grote kennis van zaken te vertellen over de natuur en natuurbescherming. “Als ik te snel praat, moet je het zeggen. Ik heb gauw de neiging om veel te snel te gaan praten.”
Het verloren woud
We hebben hem opgezocht naar aanleiding van zijn roman “Het verloren woud” uit 1982 , die zich afspeelt rond het Beekbergerwoud. De hoofdpersoon, Jort Pluimstra, leefde in een boerderij vlak naast het woud. Het boek boeit van begin tot het einde.
Hoewel de titel anders doet vermoeden, is het levensverhaal van Jort, die een speciale band had met het bos, de rode draad van het verhaal. Als het bos gekapt is, heeft hij geen reden meer in Nederland te blijven. Het woud is verloren. Zie omslag boek >>
Laatste oerbos
Het Beekbergerwoud was het laatste oerbos in Nederland. Een elzen-moerasbos, gelegen op de rand van het Veluwe-massief. Volgens beschrijvingen ervan was het een plek met ongekende rijkdom aan planten en dieren. Het was ook volstrekt ontoegankelijk, niemand wist ooit tot in het diepst van het bos door te dringen.
Spoorloos verdwenen
In 1869 werd het gekapt en in cultuur gebracht. In de Landbouw Courant van 1874 wordt als volgt verslag gedaan van de ondergang van het woud:
“Het van oudsher bekende Beekbergerwoud, bestaat niet meer. Het bosch is uitgerooid en het hout is opgeruimd; en vele in Nederland zeer zeldzaam voorkomende planten zijn op deze plek spoorloos verdwenen, het moeras is opgedroogd en het terrein in vruchtbaar groen- en bouwland herschapen.”
Waar men op gehoopt had, een goede prijs voor het hout, bleek een misrekening te zijn. Er kwam teveel hout in een keer op de markt waardoor de prijs kelderde. Maar toen was het woud al verloren. Lees meer…
Eeuwenlange wisselwerking
Men heeft geopperd het vroegere bos weer in zijn oude staat te herstellen. Hein Schimmel is in zijn reactie heel beslist. “Het is totaal onmogelijk een Beekbergerwoud terug te krijgen. Je kunt er best opnieuw een bos aanplanten, dat in de loop der eeuwen een heel natuurlijk aanzien zal krijgen, maar dat kan ergens anders ook. Het Beekbergerwoud was het resultaat van eeuwenlange wisselwerking tussen bodem, vegetatie en klimaat. Het was meer dan 4000 jaar oud voordat het werd gekapt. Zoiets kun je niet “maken”, los nog van het feit dat we ons kunnen afvragen of zoiets nog wel tot de mogelijkheden behoort.”
Het ‘Woud’ bij Beekbergen in 1832 – Kaart: Archief Schimmel
Ontoegankelijk moeras
Het oude oerbos lag op de rand van de heuvelketen van Arnhem naar Apeldoorn. Het kwelwater van deze heuvels stroomde ondergronds het IJsseldal in, naar de plaats waar het woud was gelegen. In dit voor de mens nagenoeg ontoegankelijke moeras ontwikkelde zich een natuurlijk evenwicht, dat in de loop van eeuwen een enorme biologische rijkdom kreeg. Inmiddels is de grondwaterstand drastisch verlaagt en de bodem door intensieve bemesting verarmd. Geen bijzonder uitgangspunt dus voor een natuurbos.”
De bekende natuurbeheerder en vegetatiedeskundige Victor Westhoff schreef in 1956, in een gedenkboek van de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten getiteld Vijftig jaar natuurbescherming in Nederland, een gedegen overzichtsartikel met de volgende slotwoorden:
| “Wanneer men de historie van de ondergang van het Beekbergerwoud nagaat, treft het, dat er zich onder alle stemmen van zijn bewonderaars nauwelijks één verhief, die voor zijn behoud pleitte of zelfs maar zijn ondergang betreurde. Men leefde toen blijkbaar nog in de ban van de gedachte, dat de strijd tegen de wildernis de eerste plicht was van een beschaafd volk. Maar die éne stem heeft toch gesproken, en daarbij het begrip Natuurmonument in onze taal ingevoerd: de stem van F.W. van Eeden in 1886: “Dit bosch had als monument van de voormalige natuur van ons land niet minder waarde dan oude gebouwen voor de geschiedenis der vaderlandsche kunst, en het redden van zulke merkwaardige plekjes uit sloopershanden moest aan de Koninklijke Akademie van Wetenschappen worden opgedragen.“ |
Rob Wijnsma tijdens het gesprek in maart 1993 met Hein Schimmel in Velp – Foto: ©Louis Fraanje
Schatkamers verdwenen
Schimmel vertelt verder: “Je kunt in het kader van natuurbeheer een aantal dingen “maken”. Als je een bos kapt, krijg je heide. Als je schapen de jonge boompjes laat opvreten, blijft de heide. Zo zijn die gebieden in het verleden ontstaan en tot in onze tijd gebleven. Een blauwgrasland met orchideeën is op eenzelfde manier door de mens gemaakt. Nooit bemesten, elk jaar om dezelfde tijd maaien en na verloop van eeuwen ontstond een plantenrijkdom die zijn weerga in onze tijd niet meer vindt.
Met name waterstandsverlaging en intensief kunstmest gebruik zijn de oorzaak dat deze “schatkamers” van de Nederlandse flora zijn verdwenen. Willen we deze gebieden bewaren, dan zullen natuurbeschermers het beheer dat vroeger door de boeren werd gedaan, moeten overnemen. Maar het Beekbergerwoud kun je niet maken.” Met recht het verloren woud dus. Meer hierover: Van Lohuizen (1980): Het Beekberger Woud
Lees ook: Het verloren woud van Hein Schimmel – Deel 2 – Slot
