Hoe de Veluwe er boven de grond uitziet, dat leest u in vele boeken en tijdschriften en ziet u zeker ook in dit mooie weblog van De Veluwenaar. Maar onder oppervlakte, wat gebeurt daar nu precies?
Klimaatinvloed en regenval op de Veluwe
Wist u dat de Veluwe jaarlijks een gemiddelde regenval heeft van bijna 1000 mm/m2. Circa 1000 liter per m2. Dat is op een oppervlakte van circa 125.000 ha van de Veluwe ongeveer een miljard m3 water per jaar. In Nederland valt op de Veluwe bijna het meeste water per m2. En op de Veluwe varieert dit ook nog. De omgeving van Apeldoorn krijgt over het algemeen veel regenwater te verwerken. De klimaatverwachting is dat deze hoeveelheid alleen maar gaat toenemen in de loop van deze eeuw. Wat gebeurt er nu met al dat water? Wel, dat zakt op de Veluwe voor het grootste deel weg in de zandige bodem, maar de vraag is hoe het zich verder in de bodem verplaatst. Ik heb verderop in dit artikel een grafiek opgenomen, waarin wordt getoond hoe die waterverdeling in de bodem plaats vindt en hoe het gebruik van dit water is.
Kleilagen in de bodem
Bij het ontstaan van de Veluwe zijn in de laatste ijstijd door het ijs allerlei kleilagen vooruit geduwd, die bij het ontstaan van de Veluwe, schuin of soms verticaal kwamen te staan. U kunt dit in onderstaande figuur zien.
Hoe ze precies liggen die kleilagen is niet overal bekend. Veel gemeenten weten niet precies hoe die kleilagen op hun grondgebied lopen en dat wil bij bouwprojecten wel eens tot problemen leiden. In Heerde is bij de bouw van het Heerderstrand in 1978 zo’n afsluitende kleilaag doorbroken en liep een deel van de beken in het gebied leeg.
Bij Apeldoorn dreigde enkele jaren geleden op een van de kazernecomplexen hetzelfde te gebeuren tijdens nieuwbouw. Dat kon door inbreng van de Bekenstichting worden voorkomen. Maar aan de randen van de stuwwallen worden nogal eens grote woningen neergezet, die een diepe kelder of garage krijgen. De vraag is of er dan wel naar het risico van het doorgraven van zo’n kleischot wordt gekeken. Een lekkage van grondwater kan het gevolg zijn hiervan. Veel gemeenten hebben hier onvoldoende inzicht in. Gemeente Renkum heeft hier wel uitgebreid onderzoek naar gedaan.
Grondwaterstroming en kweldruk
Doordat de Veluwe voor een groot deel op de stuwwalen 60-80 m +NAP is en daarmee hoger ligt dan de randen, ontstaat er eigenlijk een bel grondwater in het middendeel die het grondwater naar beneden en naar opzij drukt. We noemen dit de kweldruk. In onderstaande figuur is dit weergegeven.
Die eerder genoemde kleilagen zijn nu de oorzaak van het onregelmatig wegzakken van het regenwater in de bodem van de Veluwe . Dat heeft tot gevolg dat het water ook op onregelmatige tijdstippen en plaatsen aan de zijkanten tevoorschijn komt. Het kan op sommige plaatsen wel tientallen jaren duren voordat het weer te voorschijn komt.
Ontstaan van sprengenbeken
Op de Veluwe zijn in de Middeleeuwen aan de randen op veel plaatsen prachtige sprengenbeken ontstaan . Dat was in de tijd van en na de Tachtigjarige Oorlog waarin veel handwerkslieden en molenaars ontdekten dat je op sommige plaatsen met een schop maar een steek diep hoefde te graven om dat water “aan te boren”. Had je dat eenmaal gedaan, dan ging het vanzelf stromen en ontstond er een beek, waarna een molenaar weer in staat was een molen te bouwen om graan te malen of lompen fijn te malen t.b.v. de papierindustrie of koper te slaan. Zo zijn er circa 150 beken ontstaan met een bijzondere ecologie. Het water is het hele jaar door 8-10 graad Celsius en stroomt het hele jaar door. Hierdoor komen er bijzondere planten en dieren in voor.
De meeste sprengenbeken liggen langs de oost- en de zuidrand van de Veluwe. Aan de westrand zijn ook sprengenbeken, maar hier is water vaak een combinatie van grondwater met afvloeiend regenwater. In de Gelderse Vallei zijn het vooral laaglandbeken, die regenwater afvoeren. Soms bij Barneveld gecombineerd met een enkele sprengkop. En bij Lunteren? Zeker ook hier liggen in het gebied tussen Ede en Lunteren en tussen Lunteren en Barneveld mooie beekjes. Ze wateren vooral af op het Valleikanaal. We hebben in dit gebied nauwelijks echte molenindustrie gehad in de middeleeuwen. Wel bij Barneveld, maar een poging bij Wekerom is indertijd mislukt omdat er te weinig water was.
Wordt vervolgd…
____________________________________________________________________________________________________
Bekijk ook eens het filmpje:
