De glorietijd van de kemphanen in de polder Arkemheen bij Nijkerk is voorbij
Van 1957 tot 1971 werkte ik bij drukkerij Callenbach in Nijkerk. In die jaren struinde ik veel met collega’s door de polder Arkemheen, meestal op zaterdagochtend. De snelweg was er nog niet en van recreatie was helemaal geen sprake. Gelukkig is de ruilverkaveling van de polder in 1959 afgestemd. Als dat was doorgegaan, waren alle sloten rechtgetrokken en waren de unieke kreken en moerasjes in de polder verdwenen. Hierbij even een terugblik in 1968.
Zaterdag 27 april 1968: Op de baltsplaats van kemphanen in de polder Arkemheen bij Nijkerk zijn zojuist drie kemphennetjes geland. De mannetjes hebben hun kragen al opgezet. Hier hebben ze op gewacht. De hennetjes kiezen een haantje uit om mee te paren. De sterkste haantjes staan in het midden, dus landen de hennetjes in het midden van de baltsplaats – Foto: ©Gerrit de Graaff
Baltsplaats
Opvallend in de jaren zestig van de vorige eeuw was de baltsplaats van de kemphanen op een dijkje in de polder Arkemheen aan de oostkant van de Arkervaart bij Nijkerk. Er was geen pad over het dijkje. Vanaf het weggetje aan de westkant van de Arkervaart die nog niet was verbreed, kon je de baltsplaats goed zien. Sinds mensenheugenis kwamen de kemphanen in het voorjaar naar dat dijkje. Oude Nijkerkers weten nog van hun ouders dat de plek met de kemphanen daar altijd is geweest. Op de baltsplaats staan tussen de 20 en 25 kemphanen (mannetjes) bij elkaar van half april tot eind juni. Het was altijd een opvallend spektakel. De sterkste, meestal oudere mannetjes, staan in het midden van de baltsplaats, terwijl jonge mannetjes moeten volstaan met een plek aan de rand. Iedere kemphaan heeft zijn eigen plekje.
Iedere kemphaan heeft een eigen (kaal) plekje op de baltsplaats. Het hennetje kiest een mannetje uit op mee te paren – Foto: ©Gerrit de Graaff
Gedrag en verenkleed
Overdag gaan ze af en toe even voedsel zoeken in de polder en dan weer snel terug naar de baltsplaats. Als het plekje bezet is wordt er even gevochten. De hennetjes komen naar de baltsplaats om te paren. Ze landen in het midden, vandaar dat de mannetjes steeds met elkaar vechten om een plekje in het midden van de baltsplaats. Als er geen hennetjes zijn staan de mannetjes een beetje te suffen. Ze reageren direct als een hennetje op de baltsplaats verschijnt. Het hennetje kiest een mannetje uit om mee te paren.
De keuze schijnt vooral af te hangen van de eigenaardigheden in het gedrag en het verenkleed van het mannetje. Mooi is dat te zien op de grote foto. Nadat de paring heeft plaatsgevonden verlaat het hennetje de baltsplaats en zoekt in de polder een geschikte nestplaats. De mannetjes bemoeien zich niet met de hennetjes. Ze staan tot eind juni op de baltsplaats. Daarna valt de mooie kraag uit en in de loop van de zomer is het verschil tussen mannetjes en vrouwtjes nauwelijks meer te zien.
De kemphanen hebben een eigen plekje op de baltsplaats. O wee, als er een andere kemphaan op dat plekje staat… – Foto: ©Gerrit de Graaff
Bijna vijftig jaar geleden
Sinds 1964 heb ik een dagboek. Zo kan ik gemakkelijk opzoeken, wanneer de foto’s van de kemphanen zijn gemaakt. Ik weet het nog als de dag van gisteren. Een collega van drukkerij Callenbach had een filmcamera gekocht en wilde die uitproberen in de polder. Hij wilde ook graag opnamen maken van de kemphanen.
Op zaterdagmorgen, 27 april 1968 hebben we de schuilhut op een afstand van tien meter van de baltsplaats opgezet. De hut werd met riet gecamoufleerd en om beurten kropen we met de camera in de hut, terwijl één van ons een paar honderd meter weg liep om de vogels de indruk te geven dat het gevaar is geweken. De kemphanen kwamen meteen weer terug op de baltsplaats en zo kon ik bijgaande dia’s maken, afgewisseld met een stuk film over de kemphanen.
De kleur van de kraag van iedere kemphaan is verschillend. Na de broedtijd valt de kraag uit. Ze lijken dan op de hennetjes – Foto: ©Gerrit de Graaff
Kemphaan uitgestorven?
Jarenlang zijn de dia’s geprojecteerd en blauw geworden. Op de computer kon de blauwe kleur worden verwijderd en zijn de foto’s weer ‘als nieuw’ afgedrukt. De baltsplaats langs de Arkervaart in de polder Arkemheen is er al lang niet meer. Alleen stokoude Nijkerkers kunnen er nog over meepraten. Af en toe wordt er nog wel eens een kemphaan gezien in de verte. Volgens Vogelbescherming is de kemphaan, als broedvogel, bijna uitgestorven in Nederland. Beheerder Staatsbosbeheer, Frank Klinge: in 2016 hebben weer drie paren kemphanen gebroed in de nabij gelegen Eempolder.
Presentatie
Meer over de historie van de kemphanen en een oud stuk film uit 1968 op dinsdagavond 30 mei tijdens de presentatie ‘Portret van Twee Polders’ op het grote scherm in Essenburcht in Kootwijkerbroek. Het is een levenswerk. Aanvang 20.00 uur, toegang € 5-.
Ook gepubliceerd in: Barneveldse Krant – 20-05-2017 – Aflevering 562
