Hessenvoerman
De reisalmanak is een bijzonder document uit een verloren gegane tijd…
“Als ständigen Begleiter auf seinen Kreuz- und Querzügen im Innern Deutschlands sowie auf den weiteren Touren nach Dänemark, Ost- und Westpreußen, nach Polen, nach Ungarn und den Donaufürstenthümern, wie auch nach Tyrol hatte jeder Kärrner ein Büchlein bei sich, welches seit alter Zeit ohne Angabe der Jahreszahl in Waldenburg gedruckt wurde und den Titel führte: Der getreueste Gefährte und Helfer.”
Door het lezen van dit stukje tekst in het artikel ‘Der Fuhrmann von dazumal’ van August Topf in het tijdschrift Die Gartenlaube uit 1864, kwam ik op de hoogte van het bestaan van het bijzondere boekje, dat volgens Topf bijna iedere Duitse voerman, dus ook ‘onze Hes’ bij zich moet hebben gedragen. Het zal een belangrijke bron van geestelijke en wereldse informatie voor hem zijn geweest.
Het boekje dat bijna iedere Duitse voerman, dus ook ‘onze Hes’ bij zich moet hebben gedragen – Beeld: Eddy ter Braak
Koop- en voerlieden
De meeste exemplaren van dit bijzondere boekje zullen door het vele met zich meedragen door de koop- en voerlieden sterk versleten en uiteindelijk verloren zijn gegaan. Maar er moeten toch nog redelijk wat exemplaren bestaan. Bij de meeste exemplaren zal sprake zijn van duidelijke slijtage en het ontbreken van bladzijden, vooral de uitvouwkaartjes, waaronder de afstandentabel, die hieronder staat afgebeeld, en de rondjes met o.a. de eeuwigdurende kalender zijn vaak verdwenen.
De beide uitvouwbare kaartjes, die meestal ontbreken. Hoe een voerman uit het bovenstaande kaartje met de zo klein gegrafeerde tekst de plaatsnamen en de afstanden kon lezen, is voor mij een vraag.
Een goede herinnering
Maar ook al zijn de meeste exemplaren niet meer compleet, ze vormen, misschien juist door hun beschadigingen, een goede herinnering aan een tijd, waarin een goede routekaarten nog niet bestonden en al helemaal geen elektronische navigatie. Meestal leerden de zonen de routes van hun vader, want het beroep ging vaak van vader op zoon.
Op het bovenstaande kaartje van West Europa heeft iemand de kustlijn in gekleurd. Dat is origineel niet zo.
Enige hulp
De boekjes zijn bijzondere documentjes uit een verloren gegane tijd, waarin haast nog geen rol speelde. Waarin de voerman geen reisapotheek met zich meedroeg, afgezien van een flesje ‘Salzburger Tropfen’ als algemeen middel tegen allerlei kwalen. Hij moest het veelal doen met wat de natuur hem bood. Het tekstdeel ‘Kürzes Artzney-Büchlein’, als klein onderdeel van de reisalmanak, bood hem daarbij enige hulp.
Een voorbeeld uit het boekje dat betrekking heeft op oorproblemen: “Als men bittere amandelolie in de oren druppelt, is dat een onfeilbaar middel tegen oorsuizen en -bruisen.” En; “Men neme rogge- of gerstebrood, zo warm uit de oven en snij er een stukje af, giet er goede brandewijn op, houdt het tegen het oor, zodat de damp naar binnen gaat; het is een zeker middel voor allerlei oorproblemen en als het vaak herhaald wordt, maakt het doven weer horend.” Als middel tegen bevroren ledematen: “Houd het bevroren lid in koud water, of sneeuw, of keg ijs, of een bevroren witte raap erop, zo trekt de kou er uit. Men kan ook een bevroren raap braden en zachte stukjes ervan afsnijden, en zo heet mogelijk als men verdragen kan, er op leggen.
Zou het de voerlui ook echt goed geholpen hebben?
Bezitter van het boekje heeft destijds op blz. 117 met potlood nog paar getallen genoteerd – Beeld: Eddy ter Braak
Schat aan informatie
Een ander onderdeel van de reisalmanak is het gedeelte over het wisselen van munten. Bijna elk land, of soms zelfs stad, had zijn eigen maten, gewichten en munten. Daar moest een koop- en voerman mee om kunnen gaan. Dit boekje bood hem daarbij hulp, zoals het op vele gebieden hulp bood. De bezitter van het boekje heeft destijds op bladzijde 117 met potlood nog paar getallen genoteerd, zo te zien geen geringe.
U merkt wel, het boekje bood destijds een schat aan informatie aan de reizenden, onder andere aan de reizende koop- en voerlui.
Tekst: Eddy ter Braak Lees ook: Hessenkarren- en wagens in ons land
