Geen openluchtmuseum
De rust en ruimte waarover Jac. Gazenbeek in de jaren zestig in zijn standaardwerk De Veluwe schreef, is steeds meer in de knel gekomen. Fraanje begrijpt dat de Veluwe geen openluchtmuseum kan zijn; er moet gewerkt worden. Maar er is voor hem een duidelijke grens.
“Om de knuppel maar in het hoenderhok te gooien: voor mij horen boerderijen en kastelen op de Veluwe thuis, evenals schaapskooien en heidevelden. Maar zoiets als Burning Man en het Theater op het Zand vind ik vreselijk. Muziekuitvoeringen in Radio Kootwijk: prima, maar moet dan dat zendgebouw in allerlei kleuren worden gezet als een soort Las Vegas?”
Hij vindt het niks. Over de verhouding tussen natuur en cultuur op de Veluwe geeft hij graag de mening van de Jac. Gazenbeekstichting: ‘geen nabootsende cultuur die ten koste gaat van de natuur en het verleden, maar een cultuur die in samenhang met de natuur zorgt voor een land om je in thuis te voelen.’
Verhalenverteller Louis Fraanje met donkere wolken boven de Veluwe – Foto: ©Fransien Fraanje
Hokjesgeest
Boswachter is hij niet geworden. Na een periode als vrachtwagenchauffeur te hebben gewerkt kwam Louis wel weer in het bos terecht waar hij ging werken voor de Stichting Natuurvoorlichting Veluwe. “Het plan was toen al om een nationaal landschap Veluwe te maken. Alle rasters moesten weg zodat het één grote Veluwe kon worden. Campings weghouden, boerenbedrijven verplaatsen. Het is er nooit van gekomen; de hokjesgeest is gebleven.”
Zelf was – en is – hij slechts ten dele pleitbezorger van een open Veluwe, omdat er nooit sprake is geweest van eenheid in het beheer. “De Hoge Veluwe heeft altijd een heel andere insteek gehad. Ik weet nog dat iemand tegen Henk Vonhoff zei: u moet toch eens over uw rasters heen kijken. Zijn antwoord was: ja, maar dan moeten ze wel blijven staan. Als je een doorgang maakt zoals tussen het park en het Deelerwoud, ontstaat de situatie dat de buurman het beheer moet gaan doen. Maar zo werkt het niet. Als er één grote Veluwe moet bestaan, moet je ook met elkaar ingrijpen.”
Schrijver Jac, Gazenbeek(1894-1975) – Foto: ©Bert Andrée/JGS
In het voetspoor
In 1991 richtte Fraanje de Jac. Gazenbeekstichting op, genoemd naar de in 1975 overleden onderwijzer, journalist en natuurkenner. Het ging daarbij niet alleen om een eerbewijs aan de man en zijn werk, maar de gedachte was dat de stichting bestaansrecht zou hebben door in Gazenbeeks voetsporen te treden en de mensen die ooit op de Veluwe woonden centraal te stellen.
Grondgedachte van de stichting is nog steeds dat natuur, cultuur en historie alle drie hun stempel op de Veluwe drukken. ‘In samenhang hebben ze het gebied evenzeer hun vorm en karakter gegeven als de ijstijden.’
Luis in de pels
Inmiddels gaat de Jac. Gazenbeekstichting al vijfentwintig jaar zijn eigen weg en kan zichzelf bedruipen door middel van publicaties, excursies en lezingen. “We zijn wel eens de luis in de pels van de grote natuurjongens genoemd. Maar als je vindt dat ergens iets mis gaat moet je ook naar oplossingen zoeken. Wij zwengelen discussies aan zodat anderen met meer kennis van zaken en juridisch geschoold daarop door kunnen gaan.”
Toen een paar jaar geleden de gedrukte uitgave van De Veluwenaar – het periodiek van de stichting – verdween, was dat voor veel mensen in de achterban een schok. Noodgedwongen werd gekozen voor een weblog. De nieuwe tijd bleek onafwendbaar.
Nog altijd geeft Louis veel lezingen. Niet langer sjouwend met een grote kist dia’s, maar met een powerpointpresentatie. Het verhaal is grotendeels eender. “Ik wil mensen attent maken op wat er gebeurt en de vraag stellen: wat vinden jullie daar nou van? Nederlanders hebben graag een grote mond bij de koffie, maar slechts weinigen staan op om te zeggen we gaan het zó doen.”
Fraanje vindt dat het werk van Gazenbeek nog niet af is. “Hij wilde Veluwse kwesties met de pen aankaarten en wij zetten dat in zijn geest voort. Vanzelfsprekend hoeven we niet meer terug in de bedstee, maar we moeten wel vaststellen dat we in een opgejaagde wereld leven. De mens rukt op en er wordt aan de Veluwe geknabbeld. Dus moeten we proberen dit unieke gebied te sparen.”
“Op een gegeven moment moet het genoeg zijn. Niemand zal de verbeteringen van de vooruitgang ontkennen, maar laten we ook niet ontkennen dat niet alle vooruitgang verbetering is. Er gaat al gauw meer verloren dan alleen een boerderij, een zandweg of een beroep. De bekende natuurbeschermer en botanicus Hein Schimmel zei me ooit: Als een plant of dier ergens thuishoort, komt ie vroeg of laat wel weer terug. Een mens denkt in jaren en de natuur in eeuwen. Wij willen alles nu. Misschien komt de wolf ook weer terug, maar wel op zijn tijd. We kunnen hem niet uit een laadje trekken.”
Louis met zijn hond op een heuvel bij Hoog Buurlo op de Veluwe – Foto: ©Fransien Fraanje
Circusattractie
Het frappeert Louis dat het zo stil blijft over de dreiging van windmolens op de Veluwe. “Dit is nog maar het begin. Wat gebeurt er bij een volgende ‘circusattractie’? Ik word niet gebeld door Staatsbosbeheer, maar waarschijnlijk weten ze al wat ik zal zeggen. Er moeten op de Veluwe geen dingen gebeuren die onder de noemer marketing noodzakelijk worden geacht maar die niets met de Veluwe te maken hebben. Dat de wisent er moest komen, kon ik aanvankelijk nog wel begrijpen. Maar nu zie ik dat het weer een soort avontuur gaat worden. Wat is de beleving als je met een treintje naar die dieren moet gaan kijken?
Waarom niet in je eentje het bos in trekken, de stille plekken opzoeken? Daar moet je tijd voor uittrekken, natuurlijk! Maar mensen willen in hun vakantie de garantie dat ze het allemaal kunnen beleven: een edelhert, een vos en een wild zwijn. Als ze iets missen zijn ze teleurgesteld. Ik vind dat arm en zielig. Bijna niemand vraagt zich af wat dat voor dieren zijn en waarom ze juist op de Veluwe leven. Nee, als ze de foto’s op hun smartphone maar aan anderen kunnen tonen.” Pokémon GO? De jacht op digitale trofeeën? Louis knikt. “Ja, we jagen graag op monsters.”
Louis vertelt verhalen aan de kinderen in de bossen rondom Lunteren – Foto: ©Jac. Gazenbeekstichting/Liseth Elbertsen
Bezieling
Wat Louis Fraanje bij de huidige natuurbeheerders mist, is de bezieling die de boswachter uit zijn jeugd wel had. Toen hij zelf in de jaren tachtig begon met verhalen vertellen was dat betrekkelijk nieuw. “Niemand deed het. Mensen keken liever televisie. Tegenwoordig zijn overal verhalenvertellers. Als ik mijn verhaal vertel in de schemering bij het Solse Gat ervaar ik hoe mensen harder gaan praten en steeds dichter bij me komen staan. Dan wordt het muisstil en komt er plotseling een uil overvliegen. Whoewhoe…! Dan heb ik ze echt te pakken. Maar voor sommigen is dat teveel, die willen naar huis.”
Hij moet er nu als verteller veel meer voor doen dan vroeger. “De spanningsboog is kort en de jeugd is veel mondiger. Wie geen respect leert te hebben voor de natuur, heeft het vaak ook niet voor zijn medemens. Maar laten we hoopvol blijven. Zo lang ik gezond mag blijven en mijn benen me kunnen dragen, wil ik over de Veluwe blijven praten.”
Tekst: ©Wim Huijser Met dank aan de redactie van “Nieuwe Veluwe“
___________________________________________________________________________________
