Raadsels blijven vragen oproepen…
Uitzicht over het Deelense Veld ongeveer vanaf de zuidzijde van de tuin van “De Roek” – Foto: ©Yvonne Arentzen
Woning “De Roek” werd gebouwd
• op grondgebied van het echtpaar Kröller-Müller
• in 1930
• waarschijnlijk naar ontwerp van A.J. Kropholler
• in opdracht van mevrouw A.M. Cladder-Kramers te Barel-Ginneken
Waarom liet het echtpaar Kröller-Müller toe, dat iemand van buiten de familie een huis op zijn grondgebied bouwde? Lag er de mogelijkheid tot het innen van geld in de vorm van huur aan ten grondslag? Je zou het haast denken. In de jaren ’20 was de firma Wm H. Müller & Co immers in zwaar weer terechtgekomen. Vanaf 1928 gebruikte Anton Kröller nog meer dan voorheen zijn onderneming ‘als middel om zijn familie van inkomen te voorzien en het erfgoed van hem en zijn echtgenote te conserveren’ (Dekker, p. 559).
De beurscrash van Wall Street (oktober 1929) met de scherpe daling van de aandelenkoersen bracht Kröller nog verder in het nauw. Het grootgrondbezit op de Veluwe was gefinancierd met winsten van zijn onderneming. Door de beurscrash vielen deze winsten weg. Het gevolg was, dat Landgoed De Hooge Veluwe jaarlijks op een exploitatieverlies van maar liefst 20.000 gulden kwam te staan. Een onmogelijke situatie. Van rijk was het echtpaar Kröller-Müller arm geworden.
Het laten bouwen van een woning op het Landgoed zal ongetwijfeld een doekje voor het bloeden zijn geweest, een meer dan welkome inkomstenbron. De meest intrigerende vraag is echter: waarom gaf een mevrouw uit het Brabantse Barel-Ginneken – waarvan ik me afvraag, of het niet Bavel-Ginneken moet zijn – de opdracht tot de bouw? Zou ze “De Roek” als woning gaan gebruiken? Ik heb hier nergens iets over kunnen vinden.
Gietense Flessen – Foto: ©Yvonne Arentzen
Onopgeloste vragen
Zoekend naar mevrouw A.M. Cladder-Kramers kwam ik terecht bij Bernardus Cornelis Cladder (1894-1958) (https://www.openarch.nl/search.php?name=Bernardus+Cornelis+Cladder). Hij was op 27 januari 1920 gehuwd met Adriana Margaretha Kramers (1900-????). Het huwelijk werd ontbonden op 4 februari 1941 te Utrecht. Dit gegeven leidde tot nieuwe, onopgeloste vragen: waarom gaf mevrouw Cladder-Kramers opdracht tot de bouw en niet haar echtgenoot? Woonden de echtelieden in “De Roek” en bleef een van hen er na de scheiding wonen? Was dat misschien A.M. Kramers? Bernardus Cornelis Cladder, wonende te Utrecht, trad namelijk op 3 juli 1943 te Vught in het huwelijk met Line Frederika van Beuningen (1902-1983).
Nadat in 1935 Landgoed De Hooge Veluwe verkocht was aan de Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe, kreeg bestuurslid H.M.M. Jeekel (1891-1965) toestemming op eigen kosten een woning – naar ontwerp van de bekende architect F.A. Eschauzier (1889-1957) – te bouwen op grond die hij in 1936 in huur had gekregen (Arnhemseweg 109 te Otterlo). Jeekel betaalde geen huur, maar schonk als vooruitbetaalde huur het Park een bedrag van 50.000 gulden (https://gemeentearchief.ede.nl/kennisbank/14-personen/jeekel-hendrik).
Met de Stichting ‘kwam hij overeen dat na zijn overlijden de eigendom van zijn huis aan de stichting toekwam, vergelijkbaar met de constructie die enige jaren eerder met het echtpaar Cladder-Kramers voor de woning “De Roek” was overeengekomen’ (Derks, p. 97). Hieruit mag je afleiden, dat het echtpaar Cladder-Kramers huur betaalde aan het echtpaar Kröller-Müller of de firma Wm H. Müller & Co. “De Roek” is overigens geen eigendom meer van de Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe; de woning is in 2002 verkocht.
De oostkant van de Gietense Flessen – Foto: ©Yvonne Arentzen
Tenslotte
In het Rijksmonumentenregister is – zoals gezegd – als waarschijnlijke ontwerper van “De Roek” architect A.J. Kropholler (1882-1973) genoemd. Nadat architect H.P.Berlage (1856 -1934 ) eind augustus 1919 zijn taak als vaste architect van het echtpaar Kröller-Müller had neergelegd, volgde Kropholler hem op. ‘Kropholler was een autodidact die zich sterk had laten beïnvloeden door Berlage, waardoor zij [bedoeld is Helene Kröller-Müller – aanvulling van Yvonne Arentzen] niet hoefde te vrezen voor een grote stijlbreuk’ (Rovers, p. 339). Hij ontwierp niet alleen een aantal toegangspoorten voor Landgoed De Hooge Veluwe, maar ook het cluster personeelswoningen – onder andere voor de koetsier en de boekhouder – met de naam Vijf Woningen bij Hoenderloo.
Vermoedelijk ontwierp hij de woning “De Roek” (Derks, p. 85). Opmerkelijk is, dat in de inventaris van het archief Kropholler noch de Vijf Woningen noch “De Roek” en de belendende personeelswoning Delenseweg 6 terug te vinden zijn [Claessens/Gelton]. Misschien zal Het architectonisch werk van A.J. Kropholler (1881-1973). De zwaarte van de materie van Herman van Bergeijk [ISBN 978-94-6208-519-0; verschijningsdatum mei 2020] meer duidelijkheid kunnen verschaffen.
Gebruikte bronnen:
Jan Willem van Aalst kaartblad 33W op Open Topografie Nederland kaartbladen (https://www.opentopo.nl) – https://data.nlextract.nl/opentopo/400pixkm/jpg/2019-R11/400-33W.jpg [geraadpleegd op 11 februari 2020]
Anoniem ‘Bernardus Cornelis Cladder’ op https://www.openarch.nl/search.php?name=Bernardus+Cornelis+Cladder [geraadpleegd op 11 februari 2020]
Anoniem ‘De Roek: woonhuis in Hoenderloo’ op https://rijksmonumenten.nl/523545/de-roek:-woonhuis/hoenderloo/ [geraadpleegd op 11 februari 2020]
Anoniem ‘Line Frederika van Beuningen’ op https://www.geni.com/people/Line-Frederika-van-Beuningen/6000000036530803308 [geraadpleegd op 17 februari 2020]
1971.Claessens / H. Gelton Inventaris van het archief A.J. Kropholler (1882-1973)
R.J. Veendorp (ca. 1900-ca.1973) archief 1905-1971. Z.p. [Amsterdam] 1992/2005. [Nederlands Architectuurinstituut] op https://docplayer.nl/11551532-A-j-kropholler-r-j-veendorp.html [geraadpleegd 11 februari 2020]
Ariëtte Dekker Anton Kröller 1862 – 1941. Leven op krediet. Amsterdam 2015.
G.J.M. Derks e.a. Cultuurhistorische Analyse: Het Nationale Park De Hoge Veluwe “Een aesthetisch beeld van ons moderne Nederland”. Arnhem 2007.
Kadaster ‘Tijdreis over 200 jaar topografie’ op https://www.topotijdreis.nl [geraadpleegd op 17 februari 2020; gezocht op Hoog Baarlo]
Henk M. Klaassen 2014 ‘Jeekel, Hendrik’ op https://gemeentearchief.ede.nl/kennisbank/14-personen/jeekel-hendrik [geraadpleegd op 11 februari 2020]
Ing. M. (Machiel) Koman De versnippering van Landgoed Rosendael (1902-2017). Groningen 2017. [Scriptie Master Landschapsgeschiedenis Rijksuniversiteit Groningen] – https://www.rug.nl/research/kenniscentrumlandschap/mscripties/mascr_m_koman_2017.pdf [geraadpleegd op 12 februari 2020]
Ron Reitsma ‘Historie herleeft. A.B. Wigman, een Veluweschrijver’; in: Het Verhaal (November 2018), p. 20 – https://editie.hetverhaal-veluwe.nl/pages/November18O_Pagina_20.pdf [geraadpleegd op 11 februari 2020]
Eva Rovers Helene Kröller-Müller 1869-1939. De eeuwigheid verzameld. Amsterdam 2012.
[Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe] Veldnamen per tijdlaag in het Nationale Park De Hoge Veluwe. Verklaringen en verhalen. Z.p. [Hoenderloo] 2017. [Veldnamen] – https://www.hogeveluwe.nl/flies/Veldnamenrapport%202017.pdf [geraadpleegd op 10 februari 2020]
A.B. Wigman ‘Vrijheren van het Veluwse bos in retraite. Herten als zomerse celibatairs’; in: Het Edelhert 2 (1968), nr.4, p. 16-19. [Wigman 1968a]
A.B. Wigman ‘Edelwild voor en achter ’t voetlicht’; in: Het Edelhert 3 (1968), nr. 2, p. 8-15. [Wigman 1968b]
