Achter de schermen bij het natuurbeheer
Even de natuur in om te wandelen, te fietsen of iets anders te doen – voor de meeste mensen is het een vanzelfsprekendheid. De natuur is er gewoon. Dat er achter de schermen heel wat bij komt kijken om de natuur in stand te houden, te beheren en te beschermen is doorgaans een totaal onbekend verhaal.
Kijkje in de keuken
Lang geleden had ik het voorrecht een kijkje te mogen nemen in een natuurbeheerkeuken. Ir. C.J. Stefels, destijds directeur van de Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe, belde mij begin 1989 op om wat van gedachten te wisselen over het bestaande wildbeheer en een gepland nieuw beleid. Het grofwildbeheer zou meer geïntegreerd worden in het terreinbeheer. Dat zou leiden tot andere keuzes en ir. Stefels was benieuwd naar mijn gedachten daarover.
Het enthousiasme waarmee ik ‘zomaar wat vragen in het wilde weg’ beantwoordde leidde tot de uitnodiging voor een uitvoerig gesprek in het Dienstgebouw van het Park. Of ik maar vrijuit wilde spreken en reageren op stellingen die ir. Stefels op mij ‘afvuurde’. Soms moest ik pijlsnel schakelen tussen keuzes A en B en de mogelijke gevolgen daarvan onder woorden zien te brengen.
De ‘hoofdkeuken’, het Dienstgebouw van De Hoge Veluwe – Foto: ©Yvonne Arentzen
Grofwildbeheer
Een ontzettend mooie en zeker voor mij zinvolle en leerzame middag. Aan het eind werd duidelijk, dat er een onderzoek op stapel stond naar welk effect het nieuwe grofwildbeheer zou hebben op de verspreiding en het schuwheidsgedrag van het edelhert. De exacte omschrijving van het onderzoek moest nog op papier gezet worden. Wat al wel vaststond: het werk zou vijf jaar in beslag gaan nemen. Intussen – april 1989 – waren onderzoekers van Wageningen begonnen het effect van het nieuwe grofwildbeheer op de vegetatie te meten.
Van maart 1990 tot en met april 1991 heb ik het ‘onderzoek naar de beestjes’ mogen doen. Dat mijn werk ruim voor tijd de nek om werd gedraaid was iets waar ik geen zeggenschap over had (https://www.de-veluwenaar.nl/2018/12/20/veldwerk-op-de-hoge-veluwe-deel-8-slot/).
Een van de deelnemers aan het gedragsonderzoek – Foto: ©Yvonne Arentzen
Afwegen van belangen
Dankzij het onderzoek en de daaraan voorafgaande gesprekken – het kijkje in de keuken – heb ik geleerd, dat natuurbeheer draait om een zorgvuldige afweging van belangen. Sommige belangen kunnen met elkaar botsen. Waar kies je dan voor? Wat is belangrijker en verdient de voorkeur? Gaat het één niet ten koste van het ander? Is ergens een compromis mogelijk? Welk compromis is dan het beste?
Om een willekeurig voorbeeld te noemen. Tijdens een storm is het grootste deel van een perceel Oostenrijkse dennen tegen de vlakte gegaan. Omdat deze boomsoort niet inheems is, zou het het beste zijn ‘de troep op te ruimen’ en er één of meer andere boomsoorten voor in de plaats te planten. Voor welke soort is de bodem het meest geschikt? Als het loofbomen zijn, zullen deze een aantrekkelijke voedselbron voor edelherten vormen. Hoe bescherm je de nieuwe aanplant afdoende tegen vraat? Hoe wordt het plantverband? Mag er ruimte overblijven voor spontane verjonging?
Spontane verjonging kun je beschermen met hekwerk – Foto: ©Yvonne Arentzen
Uitrasteren
Zodra je een hek om het perceel zet, kan dat vergaande gevolgen hebben voor reewild. Reeën zijn territoriale dieren. Een hekwerk verkleint minimaal één territorium. Zal de reebok die ter plaatse de baas is dat accepteren? Vormde de stormvlakte de grens tussen twee of misschien wel drie territoria, heeft uitrastering gevolgen voor twee of drie reebokken.
Hoe gaan zij dit oplossen? Zullen ze meer energie steken in de verdediging of wellicht uitbreiding van hun verkleinde territorium? Weet de sterkste bok het territorium van zijn concurrent te veroveren, zal de verliezer zijn heil elders zoeken. Wanneer dit ook een sterke bok is, komt het vast en zeker verderop tot een volgende knokpartij. Eén raster kan dus zorgen voor een hoop onrust en flinke verschuivingen in de sociale structuur van de reeënpopulatie.
Reeën zijn territoriaal – Foto: ©Anja Arentzen
Zelfstandig of in overleg met buren
Welke keuze je ook maakt, de gevolgen werken overal in door – ook in onvoorziene zaken, hoe zorgvuldig je een en ander ook tegen elkaar afweegt. Het moge duidelijk zijn, dat mijn voorstelling van zaken in deel 2 een erg simpele weergave van keuzes maken was.
Doordat er een hek omheen staat, is Het Nationale Park De Hoge Veluwe qua grofwild (iets) makkelijker te beheren dan andere gebieden waar het wild vrij in- en uitloopt. Voorts is de beheerder een Stichting, waardoor het voeren van eigen beleid en het nemen van zelfstandige beslissingen mogelijk is. Uiteraard is de Stichting wel aan wet- en regelgeving gebonden.
Rondom De Hoge Veluwe staat een hoog hek – Foto: ©Yvonne Arentzen
Afsluiten
Landelijke organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten beheren veel uiteenlopende natuurterreinen en hebben elkaar en/of gemeenten en/of particuliere terreinbeheerders als buren. Voor goed en zorgvuldig beheer is daardoor (veel) overleg noodzakelijk. Zo kun je bijvoorbeeld een zandweg door natuurgebieden in beheer bij verschillende instanties alleen afsluiten, wanneer alle overlegpartners dat willen. Ziet een gemeente als enige partij het nut van zo’n afsluiting niet in, kunnen automobilisten en motorrijders ver in het bos blijven doordringen tot nabij plaatsen, waar ‘bij de buren’ de edelherten juist de beste dagstand zouden kunnen vinden om verstoring elders te ontlopen.
Voor autoverkeer opengestelde zandweg door het bos – Foto: ©Anja Arentzen
