Dat de aarde opwarmt weten we allemaal. Als het klimaat nog verder opwarmt zullen de neerslag extremen alleen maar verder toenemen. Dat blijkt onder andere uit de recente overstromingen in Midden-Europa. Hoe houden wij in Nederland dan droge voeten? Bescherming Dat onze voeten (meestal) droog blijven hebben we te danken aan ons Waterschap. Eén van de belangrijkste taken van het Waterschap is het beschermen van de inwoners van Nederland tegen hoog water. Het Waterschap zorgt voor veilige dijken en voor een goede waterstand. Als het nodig is houdt het Waterschap rivier- en regenwater zoveel mogelijk bovenstrooms vast. Vervolgens wordt het tijdelijk in zogenaamde retentiegebieden opgeslagen. Daarna kan het gedoseerd worden afgevoerd. Door waterlopen breder en minder diep te maken past er meer water in dat langzamer stroomt. Flexibel peilbeheer en het laten meanderen (slingeren) van watergangen (zoals bijvoorbeeld de Lunterse Beek) helpt ook mee om ons droge voeten te laten houden. Stromend water op de Veluwe Bossen, heide, heuvels, droge zandgrond. Het hoort allemaal bij de Veluwe. Minder bekend, maar zeker niet minder interessant, zijn de beken van de Veluwe. Met hun prachtige natuur en rijke cultuurhistorie zijn de beken een onmiskenbaar onderdeel van het Veluwse landschap. Er lopen verschillende beken naar de Veluweranden. Sommige van deze beken zijn gegraven (sprengen), andere zijn natuurlijk. Een paar voorbeelden zijn: Hierdensche Beek, Zilverbeek, Groevenbeek, Soerense Beek, Beekhuizer Beek en de Tongerense Beek. Er zijn meer dan vijftig sprengenbeken. De gegraven beken zijn uniek. Met hun water dreven ze de, voor de economie belangrijke, watermolens aan. De Veluwe is nagenoeg het enige gebied in Europa waar deze gegraven beken voorkomen.
Papiermolen (foto: collectie W.de Wit)
De grote rijkdom aan planten en dieren zorgt samen met de historische watermolens en wijerds (molenvijvers) voor een prachtig samenspel tussen natuur- en cultuurwaarden. De Lunterse beken De Lunterse beken zijn geen sprengbeken maar natuurlijke kwel- of laaglandbeken. Rondom Lunteren ontstaan en stromen, vaak bij oude boerenhoeves die zich bij de waterbronnen vestigden, een groot aantal beken.
Lunterse Beek (foto: Louis Fraanje)
De bekendste hiervan zijn de Lunterse Beek, de Overwoudse Beek overgaand in de Meulunterse Beek en Nederwoudse Beek en de Veender Beek die overgaat in de Fliertse Beek. Daarmee is Lunteren sinds mensenheugenis een belangrijke waterleverancier. Kruispunt Tussen de Postweg en de Kruisbeekweg komen de Meulunterse- of Overwoudse Beek, de Buzerdse Beek, de Loenhorster Beek, de Veender-of Fliertse Beek, de Drieënhuizerbeek en de Lunterse Beek, bij elkaar en gaan over in de Lunterse Beek. Vandaar de naam Kruisbeekweg. Ten noordwesten van dit kruispunt van Lunterse beken komt de Sprakelaarse Beek naar boven en gaat verderop over in de Lunterse Beek.
De Groote Voort
Op de Postweg (vroeger een deel van de postkoets-route naar Amsterdam) was bij veel water in de Vallei ter hoogte van de Groote Voort de beste doorwaadbare plaats. Daar kon men voort. Vandaar de naam van de boerderij en de familie van de Voort. Plaatsnamen als Amersfoort, Coevorden en Vilvoorde hebben een soortgelijke betekenis. De naam komt ook in andere landen voor. In Duitsland heb je bijvoorbeeld Dietfurt, Erfurt, Frankfurt, Ochsenfurt en Steinfurt en in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld Guildford en Oxford. De Lunterse stroompjes Het stelsel van de Lunterse beken is erg afwisselend. Het water komt uit kwellen in het Lunterse land. Wandelaars kunnen de beken op meerdere plaatsen bewonderen. Met name waar wegen en beken kruisen of op paden langs de beken.
De Lunterse Beek ontspringt ten westen van Lunteren, net in de bebouwde kom langs de rondweg, iets ten noorden van de Klomperweg. De beek stroomt naar het westen langs industrieterrein De Stroet richting Renswoude. Een eindje ten westen van de kruising van de beek met de A30 komt de Overwoudse Beek uit in de Lunterse Beek. Ook de Nederwoudse Beek en even verderop de Fliertse Beek voegen zich bij de Lunterse Beek. Die stroomt vervolgens onder Scherpenzeel langs en komt daar uit in het, tussen 1935 en 1941 gegraven, Valleikanaal. Dat kanaal volgt over een lengte van 5km de vroegere loop van de Lunterse beek. Vroeger liep de Lunterse Beek helemaal door naar Amersfoort. De Veender Beek ontspringt ten zuiden van Lunteren en komt uit in de Fliertse Beek. De Meulunterse Beek ontspringt ten noorden van het Wekeromse Zand in de buurt van de Valkse Engweg. Vanaf de kruising met de spoorlijn Amersfoort-Ede wordt de beek Overwoudse Beek genoemd. De Nederwoudse Beek begint iets noordelijker en aan de westzijde van dezelfde spoorlijn, net zuidelijk van de gemeentegrens Ede-Barneveld. De Buzerdse Beek, ontstaat bij de ‘Buzerd’, een waardevol gebied aan de oostkant van de A30, en voegt zich ten westen van de A30 bij de Nederwoudse Beek. Fort Daatselaar De betekenis van de Lunterse beken lijkt niet groot omdat hier nooit watermolens of wasserijen hebben gestaan, maar de cultuurhistorische waarde is weldegelijk van belang. Dankzij de Lunterse kwel- of laaglandbeken ligt, heel strategisch, ten noorden van de Lunterse Beek het voormalig fort Daatselaar.
Fort Daatselaar (Foto: Projectbureau SVGV)
Het is een onderdeel van de Grebbelinie. De slotgracht van dit fort heeft rond 1850 stromend water gehad, gevoed door de oude loop van de Lunterse Beek. Daar waar de Lunterse Beek de Slaperdijk (ook een deel van de Grebbelinie) kruist, kwam de Sprakelaarse Beek uit in de Lunterse Beek. De oorspronkelijke loop van de Lunterse Beek is hersteld en het water wordt nu weer via de oorspronkelijke loop langs de Slaperdijk geleid. Het water stroomt nu naar een nieuw aangelegde natte zone met poelen. De stuw in de Slaperdijk is nu een vaste overstort geworden, waar nog wel water doorheen stroomt, maar dit deel van de Lunterse Beek, zoals die tot de zomer van 2010 stroomde, is een hoogwatergeul geworden. Deze komt net noordelijk van de bebouwing van Renswoude weer in de nu nieuwe loop van de Lunterse Beek uit.
Damsluis Engelaar
(Foto : HenkvD )
Op de kruising met de Slaperdijk ligt in de beek het damsluisje Engelaar, dat ook onderdeel van de Grebbelinie is. Het is aangelegd tussen 1796 en 1799 als voorpost op de Groeperkade. De Engelaar had een belangrijke functie in de voorposten van de Grebbelinie. Het is genoemd naar een boerenhofstede. De uitgang (-laar) duidt op een open plek in het bos. Op de open plek ligt een bescheiden vestingwerkje uit 1799. Het deed dienst als buitenpost op de Groeperkade en bescherm- de het damsluisje in de Lunterse Beek, dat diende om het voorterrein onder water te kunnen zetten. De Voorpost op de Engelaar werd aangelegd in de vorm van een hoornwerk, met aan weerszijden halve bastions verbonden door een verbindingswal. Langs de weg die het werk doorsnijdt (coupure) stond een houten wachthuisje. Verder was er een houten bergloods voor de schotbalken en haspels van de damsluis. Voor de Engelaar werden grachten gegraven, die door de hoge grondwaterstand vol water liepen. Met het zand uit de grachten werden de wallen opgehoogd. Het oostelijk deel van de gracht stond oorspronkelijk in open verbinding met de Lunterse Beek. Bij het rechttrekken van de beek liet men deze meander achterwege zodat het water sindsdien op een tiental meters van de gracht voorbij stroomde. Door de slotgracht van het fort stroomt nu weer water van de Lunterse Beek en is de cultuurhistorische en natuurwaarde van fort Daatselaar hersteld en versterkt. Natuur Het gebied dat zich uitstrekt van de noordkant van het Wekeromse Zand tot aan de noordkant van Renswoude doet dienst als ecologische verbindingszone. Vooral diersoorten als dassen en boommarters hebben zo de mogelijkheid om van de Veluwe naar de Utrechtse Heuvelrug te trekken. Daarnaast moeten de nattere delen van de zone, met name de Nederwoudse Beek en de Buzerdse Beek, ook voor diersoorten als kamsalamander en vissen weer een aantrekkelijk leefgebied worden. In het gebied rondom voormalig Fort Daatselaar zijn poelen en is het maaiveld verlaagd waardoor flora en fauna weer kansen krijgen. Er is een vispassage aangelegd en wellicht volgen er nog meer bij volgende werkzaamheden. Op veel plekken langs de beken zijn er bijzondere flora en fauna te vinden zoals de elrits, het bermpje en de kleine modderkruiper.
Elrits Bermpje Kleine modderkruiper
Beekdonderpad Kamsalamander Alpenwatersalamander
De onlangs ontdekte beekdonderpad komt hier, naast de kamsalamander en de alpenwatersalamander ook voor. Het is heerlijk wandelen en fietsen langs de Lunterse Beek. Ga gerust maar eens kijken of het water hoog staat. Hou de voeten droog! Bronnen: Waterschap Vallei en Veluwe De Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken
